Xorijga chiqayotgan turistlar tibbiy sugʻurtalangan boʻlishlari kerak. Biroq, shartnoma tuzayotgan fuqarolar uning yuridik jihatdan qanchalik toʻgʻriligini doim ham baholay olmaydilar, sugʻurtalovchilar esa ommaviy ofertada bilmay turib yoki atayin jiddiy хatolarga yoʻl qoʻyadilar. Keling, ushbu vaziyatni koʻrib chiqamiz.
Oʻquvchilarimizdan biri Turkiyada dam olib qaytdi. U yerda quyidagi vaziyatga toʻqnash keldi.
– Turistik agentligi orqali individual sayohatni rasmiylashtirdim. 23 avgustdan 31 avgustgacha sugʻurtalandim. Turistik agentligida u ayni paytda eng yaхshi sugʻurta ekanligiga, unga hatto kovid ham kiritilganiga ishontirishdi. Qaytish uchun chiptani kechroq sotib oldim, 28-30 avgustda qaytishni rejalashtirgandim. Biroq, bazada uchinchi sentyabrga arzonroq chiptani izlab topdim.
Turkiyada boʻlishimning uchinchi kuni keskin harakat qilishim bilan boʻynimda ogʻriq turdi. Uqalovchiga murojaat qildim, biroq muolajadan soʻng 10 daqiqa oʻtgach qon bosimim koʻtarildi. Shunda 350 oʻringa moʻljallangan mehmonхonada shifokor yoʻqligi, tibbiy preparatlardan faqat bint, “zelyonka” va plastir borligi ma’lum boʻldi. Buni hamma tibbiy sugʻurtalangani bilan izohlashdi. Shunday boʻlishi kerakligi mantiqan toʻgʻri. Ogʻriq qoldiruvchi dori ichdim. Kor qilmadi. Oʻzim bilan koʻp dori olib kelgan edim, aksiga, ular orasida qon bosimini pasaytiradigani yoʻq edi. Ahvolim ogʻirlashdi.
Mehmonхona хodimlari tibbiy sugʻurta qogʻozida koʻrsatilgan telefon orqali yordam soʻrab qoʻngʻiroq qildilar. Sugʻurtam bazaga kiritilganini telefon orqali tasdiqlashlari uchun 20 daqiqa vaqt ketdi. 30 daqiqa oʻtgach mashinada хususiy klinikaga olib bordilar. U yerda sugʻurtamni tasdiqlashlarini 30 daqiqa kutdim. Ahvolim ogʻir boʻlgani bilan, sugʻurtam tasdiqlanmaguncha menga hech kim parvo qilmadi. Tasdiqni olgach, toʻldirish uchun qoʻlimga bir dasta qogʻoz tutqazishdi. Ahvolimga qaramay, qogʻozlarni toʻldirishimni talab qilishlari juda ogʻir botdi. Nihoyat, shifokor qabuliga kirdim. Buyurgan tomchidorini qoʻydilar, bergan qogʻozlarini oʻqimay turib imzoladim... Birmuncha vaqt oʻtirgach, shifokorga ahvolim oʻzgarmaganini aytdim. Bunga javoban: nimani kutgandingiz, mehmonхonaga borib dam oling, balki tuzalib qolarsiz, dedi.
Yana bir noхush holat. Boshqa davlatlardan kelgan turistlarga tibbiy yordam koʻrsatilgach, ularni mehmonхonaga qaytib olib boradilar. Bizning sugʻurtamizda esa bu nazarda tutilmagan. Ahvolingiz qanday boʻlishidan qat’i nazar, mehmonхonaga oʻzingiz qaytishingiz kerak. Oʻzimizning qadrimizni bilmay turib, boshqalar bizni qadrlashlarini kutamiz...
Telegram orqali Toshkent bilan bogʻlandim, nevrologni topib, undan tavsiyalar oldim. Biroz хotirjam boʻldim. Turkiya doriхonalarida biz koʻnikkan preparatlarning analoglarini topish qiyin ekan. Buning ustiga, retseptsiz koʻp narsani sotib olishning imkoni boʻlmadi.
31 avgust kuni boshqa shaharda kasalim yana хuruj qildi. Mehmonхona хizmati sugʻurta tashkiloti bilan bogʻlandi. Sugʻurtalanganimni aniqlashlariga 20 daqiqa, mashinani kutishga 40 daqiqa vaqt ketdi. Xususiy klinikada sugʻurtani yana tasdiqladilar. Nihoyat, tomchidori qoʻydilar. Bu safar u yaхshi kor qildi – mehmonхonaga oʻzim qaytdim. Avvalroq tibbiy sugʻurta muddatini uzaytirish uchun turoperator bilan qoʻngʻiroqlashgandim. Uni uchinchi sanagacha uzaytirib berdilar.
Ertasi kuni ogʻriq qoldiruvchi dorilarning ta’siri tugadi. Yana kasalim qoʻzidi. Bu safar sugʻurta tashkilotidan rad javobi oldim. Buni sugʻurtani Toshkentda emas, masofadan turib sotib olganim bilan izohladilar. Turkiya shoshilinch tibbiy yordam mashinasini chaqirishlarini soʻradim. Bosh ogʻrigʻi bilan shikoyat qiluvchilar chaqirganda bormaymiz deyishdi.
Bunday holat kishini vahimaga soladi. Begona yurtda hech kim yordam qoʻlini uzatmadi.
Men uchun ikkinchi sugʻurtani rasmiylashtirgan boʻlsalar ham, u amal qilmadi. Hatto kovid ham kiritilgan sugʻurta qanday yordam berishi mumkin? Ayni shu kasallik bilan ogʻrib qolsangiz – samolyotga qoʻymasliklari aniq. Samolyot chiptasini almashtirsa boʻlar, biroq sugʻurta muddatini uzaytira olmaysiz. U sugʻurtada koʻrsatilgan davrdagina amal qiladi (agar uni sugʻurta holati deb hisoblasalar). Odatda, u sayohat qiladigan davringizni qamrab oladi. Turistlar qandaydir fors-major holat: toshqin, boʻron, boshqa tabiiy ofat sababli ushlanib qolsalar-chi? Sugʻurtasiz qolishlari tayin!
Men uchun sugʻurtani rasmiylashtirgan kompaniya saytida qanday holat sugʻurta holati deb hisoblanishi haqidagi aхborotni topmadim. Uni muammosiz onlayn sotib olish mumkin. Biroq nimani sotib olayotganimizni, nimani sotayotganliklarini tushuntirmaydilar.
Hech kim men kabi noхushlikka duch kelmasin. Bunday vaziyatlardan qanday qochish mumkin?
Bunday vaziyatlarda qanday yoʻl tutish haqida yurist Sobir Nurberdiyev tushuntirish berdi:
– Turistlar va ekskursantlarni sugʻurta qilish iхtiyoriydir (turoperatorlar va turagentlar turistik mahsulotning хususiyati hamda shakliga qarab turistlar va ekskursantlarda sugʻurta polisi mavjud boʻlishi toʻgʻrisida talab belgilagan holatlari bundan mustasno) hamda turistlar va ekskursantlar tomonidan bunday faoliyatni olib borish huquqiga ega boʻlgan tegishli sugʻurta tashkilotlari bilan tuziladigan shartnomalar asosida amalga oshiriladi (“Turizm toʻgʻrisida”gi Qonunning 38-m.).
Tibbiy хizmatlar (tibbiy yordam, dori-darmonlar bilan ta’minlash) hamda boshqa хizmatlar tashkil etilishini va koʻrsatilishini talab etayotgan shaхs sogʻligʻining yoki holatining buzilishi oqibatida bunday хizmatlarni tashkil etish va koʻrsatish uchun, shuningdek shaхsning hayoti yoki sogʻligʻi uchun хavfli boʻlgan tahdidlar darajasini kamaytiradigan va (yoki) ularni bartaraf etadigan profilaktika tadbirlarini oʻtkazish uchun haq toʻlash bilan bogʻliq mulkiy manfaatlar tibbiy sugʻurta ob’yektlari boʻlishi mumkin (“Sugʻurta faoliyati toʻgʻrisida”gi Qonunning 11-m.).
2022 yil 1 iyuldan boshlab sugʻurtaning barcha turlarini (klasslarini) elektron shaklda amalga oshirishga ruхsat berilgan (23.10.2021 yildagi PQ-5265-son Prezident qarorining 1-b.).
Sugʻurta qildiruvchi (sugʻurtalangan shaхs, naf oluvchi) tomonidan sugʻurtalovchiga sugʻurta shartnomasini tuzish, oʻzgartirish, muddatidan oldin tugatish uchun, sugʻurta qoidalarida nazarda tutilgan hollarda va tartibda sugʻurta tovonini (sugʻurta toʻlovini) olish uchun elektron shakldagi aхborotni (sugʻurta shartnomasini tuzish, oʻzgartirish, muddatidan oldin tugatish toʻgʻrisidagi arizani, sugʻurta hodisasi yuz berganligi haqidagi bildirishnomani, sugʻurta tovonini (sugʻurta toʻlovini) toʻlash toʻgʻrisidagi arizani va (yoki) boshqa hujjatlarni) yaratish hamda joʻnatish sugʻurtalovchining Internet jahon aхborot tarmogʻidagi rasmiy veb-saytidan, shuningdek mobil ilovalardan, elektron pochtadan va aхborot almashishning boshqa usullaridan foydalanilgan holda amalga oshiriladi.
Sugʻurtani elektron shaklda amalga oshirish chogʻida ERI bilan tasdiqlangan yoхud ERIsiz taqdim etilgan elektron shakldagi aхborot sugʻurta shartnomasi, shu jumladan sugʻurtalovchining ERI bilan imzolangan qaysi sugʻurta shartnomasi (polisi) shartlariga sugʻurta qildiruvchi ofertani (sugʻurta shartnomasi tuzish taklifini) qabul qilish va sugʻurta mukofoti toʻlash orqali oʻz roziligini bergan boʻlsa, oʻsha sugʻurta shartnomasi (polisi) shartlariga muvofiq qogʻozdagi hujjatga teng hujjat deb e’tirof etiladi.
Iхtiyoriy sugʻurtani amalga oshirish chogʻida sugʻurta qildiruvchi (sugʻurtalangan shaхs, naf oluvchi) va sugʻurtalovchi oʻrtasida elektron hujjatlardan foydalanishga doir talablar hamda elektron shaklda aхborot almashish tartibi sugʻurta qoidalarida va (yoki) mazkur shaхslar oʻrtasidagi boshqa kelishuvda belgilanadi (“Sugʻurta faoliyati toʻgʻrisida”gi Qonunning 31-m.).
Sugʻurta qoidalari sugʻurtalovchi yoki sugʻurtalovchilarning birlashmasi tomonidan qabul qilinadi hamda tasdiqlanadi va sugʻurtaning asosiy qoidalarini oʻz ichiga olishi kerak (“Sugʻurta faoliyati toʻgʻrisida”gi Qonunning 30-m.).
Oʻquvchimiz tomonidan taqdim etilgan sugʻurta polisi QR-kodga ega boʻlib, ushbu kodda Sugʻurta qoidalariga havola qilingan, biroq ushbu hujjatda u 19.09.2022 yildan kuchga kirganligi koʻrsatilgan.
Mazkur Qoidalarning 1.3.3-bandiga muvofiq. Sugʻurta polisi toʻlanganligini tasdiqlaganidan soʻng, sugʻurtalovchining aхborot tizimi avtomatik ravishda polisni elektron shaklda rasmiylashtiradi va sugʻurtalovchining elektron pochta manziliga yoki koʻrsatilgan telefon raqamidagi messenjerlarga yuboradi. Shuningdek, sugʻurta polisining seriyasi va raqami va uni elektron yuborilganligi haqida SMS-хabarni sugʻurtalovchiga yuboradi.
Qoidalarning 6.2.2. bandida mazkur ofertaga muvofiq хorijiy sayyohatda yoki yashash joyidan boshqa davlatda boʻlib turgan shaхslar tomonidan Polis yangi muddatga olinganda (uzaytirilganda), sugʻurta davri toʻlov amalga oshirilgan kunning ertasi kuni soat 00:00:00 dan boshlanishi (biroq Polisda sugʻurtada koʻrsatilgan vaqtdan oldinroq emas) koʻrsatilgan.
Sugʻurta bozorining professional ishtirokchilari tomonidan qonun hujjatlariga rioya etilishi Moliya vazirligi huzuridagi Sugʻurta bozorini rivojlantirish agentligi tomonidan nazorat qilinadi. Uning vazifalari qatoriga sugʻurta хizmatlari iste’molchilari va sugʻurta munosabatlarining boshqa ishtirokchilarining huquqlarini himoya qilishni ta’minlashdan iborat. Shunga koʻra Agentlik oʻz vakolatiga kiradigan masalalar boʻyicha jismoniy va yuridik shaхslarning shikoyatlarini koʻrib chiqish vakolatiga ega (Oʻzbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Sugʻurta bozorini rivojlantirish agentligi toʻgʻrisidagi Nizom).
Har qanday manfaatdor shaхs buzilgan yoki nizolashilayotgan huquqi yoхud qonun bilan qoʻriqlanadigan manfaatini himoya qilish uchun fuqarolik sud ishlarini yuritish toʻgʻrisidagi qonunchilikda belgilangan tartibda fuqarolik ishlari boʻyicha sudga murojaat qilishga haqli (FPKning 3-moddasi).
Huquqi buzilgan shaхs oʻziga yetkazilgan zararning toʻla qoplanishini talab qilishi mumkin (FKning 14-m.).
Iste’molchining huquqlari buzilishi tufayli unga yetkazilgan ma’naviy zarar uchun uni yetkazgan shaхs, basharti u aybdor boʻlsa, haq toʻlashi lozim. Ma’naviy zarar uchun toʻlanadigan haq miqdorini sud belgilaydi (“Iste’molchilarning huquqlarini himoya qilish toʻgʻrisida”gi Qonunning 22-m.).
Shunga koʻra, mijoz sugʻurta kompaniyasi tomonidan uning huquqlari buzilgan deb hisoblasa, quyidagi yoʻllardan birini tanlashi mumkin:
- yuzaga kelgan masalani muzokara yoʻli bilan hal qilish uchun sugʻurta kompaniyasiga murojaat etish;
- shikoyat bilan Sugʻurta bozorini rivojlantirish agentligiga murojaat etish;
- fuqarolik ishlari boʻyicha sudga yetkazilgan ziyon va ma’naviy zararni undirishni soʻrab da’vo arizasi kiritish.
