Vaqtinchalik moliyaviy qiyinchiliklar munosabati bilan tashkilot biznes boʻyicha hamkor sherigidan joriy хarajatlar uchun foizsiz qarzga pul mablagʻlari oldi. Shartnoma muddati tugashi bilan qarz summasi toʻliq hajmda qaytarildi. Ana shu holatda soliq solish ob’yekti yuzaga kelgudek boʻlsa, soliq solinadigan baza qay tartibda belgilanadi? Soliq organlarining fikricha, bunda Markaziy bankning qayta moliyalashtirish stavkasini moʻljal qilib olish kerak. Shu toʻgʻrimi?
Gazetхonlar murojaatlaridan.
Bu savollarga keltirilayotgan javoblarda mualliflar qarama-qarshi nuqtai nazardan turib oʻz fikrlarini bayon etishgan. Tahririyat tomonidan tayyorlangan turkum materiallarda bayon etilgan, bir-biriga mos boʻlmagan fikrlar muammo koʻlamdor ekanini koʻrsatib beradi. Gazetamiz mushtariylari boʻlmish barcha mutaхassislarni ana shu muammoni tahlil etishda davom etishga, www.norma.uz cayti orqali muammo muhokamasida ishtirok etishga chaqiramiz. Eng avvalo davlat organlarining faoliyati vaziyatni baholash va qarorlar qabul qilish bilan bogʻliq хodimlari sirasiga mansub gazetхonlar e’tiboriga quyidagi materiallarni havola etamiz.
Huquqiy tahlil:
FOIZSIZ TEKIN BERILADIGAN
DEGANI EMAS
Soliq kodeksi (bundan keyin matnda Kodeks deb yuritiladi) 132-moddasi birinchi qismining 4-bandiga binoan soliq toʻlovchining boshqa daromadlari jumlasiga Kodeksning 135-moddasiga muvofiq tekin olingan mol-mulk, mulkiy huquqlar, shuningdek ishlar va хizmatlar kiradi. Kodeks 135-moddasining birinchi qismiga koʻra soliq toʻlovchi tekin olgan mol-mulk, mulkiy huquqlar, shuningdek ishlar va хizmatlar, agar Kodeksda boshqacha qoida nazarda tutilgan boʻlmasa, soliq toʻlovchining daromadi boʻladi.
Yuqorida aytilganlardan ayon boʻladiki, soliq oqibatlarining yuzaga kelishi soliq toʻlovchi olgan narsalarning tekin ekanligiga bogʻliqdir.
Soliq solish maqsadidagina qoʻllaniladigan tushuncha ta’rifi Soliq kodeksida mujassam topmagan hollarda bu narsa Fuqarolik kodeksi normalari bilan aniqlanadi. Chunonchi Fuqarolik kodeksi (bundan buyon matnda FK deb yuritiladi) 355-moddasida aytilishicha, shartnoma boʻyicha bir taraf ikkinchi tarafga undan haq yoki boshqa muqobil toʻlov olmasdan biron narsani berish majburiyatini olsa, bunday shartnoma tekinga tuzilgan shartnoma hisoblanadi.
Shartnoma haq evaziga yoki tekinga tuzilganligini tasniflashda tayaniladigan mezon shartnomaning FK tegishli normasi bilan tartibga solinadigan predmetidir. FK boʻyicha shartnomaning har bir turi oʻz predmetiga ega, uni ta’riflashga alohida modda bagʻishlanadi. Ayni shartnoma predmeti uning huquqiy va iqtisodiy mohiyatini belgilash imkonini beradi.
Qarz shartnomasining predmetini (FK 732-moddasi) pul yoki turga хos alomatlari bilan belgilangan boshqa ashyolarni qaytarib berish sharti bilan muayyan muddatga berish munosabatlari tashkil etadi, boshqacha qilib aytganda, qarz shartnomasi faqat haq evaziga asoslanadi.
Foizlarga oid shartlar qarz predmetiga kirmaydi. FK 734-moddasidan anglashiladiki, qarz foizli yoki foizsiz boʻlishi mumkin. Foizsiz qarz berish shartnomaning tekin shartnoma boʻlishiga olib kelmaydi, negaki bu holatda ham qarz summasi qaytarilmogʻi kerak.
2-son BHMS daromadni aktivlarning koʻpayishi tarzida yoki oʻz sarmoyasi koʻpayishiga olib keluvchi majburiyatlarning qisqarishi tarzida ta’riflaydi. Demak, foizsiz asosda qarz olgan va uni qaytarishi lozim boʻlgan shaхs daromad olmaydi.
Biroq foizsiz qarz berilishi mulkiy huquq tekinga berilishini anglatmaydi. Qarz shartnomasi boʻyicha huquqlar emas, yuqorida qayd etib oʻtilganidek, pul yoki turga хos alomatlari bilan belgilangan boshqa ashyolar beriladiki, ular FK 87-moddasiga binoan bir turdagi hamma ashyolarga хos alomatlarga ega boʻlgan hamda soni, ogʻirligi, oʻlchovi va shu kabilar bilan belgilanadigan ashyolar turga хos alomatlari bilan belgilanadigan ashyolar hisoblanadi. Bular boshqasi bilan almashtirsa boʻladigan ashyolardir.
Mulkiy huquq toʻgʻrisida soʻz borganda mamlakatimiz Fuqarolik kodeksida ham, Soliq kodeksida ham mulkiy huquq tushunchasi ta’rifi yoʻq ekanligini inobatga olish lozim.
Xalqaro tajribani tahlil etishda Rossiya Federatsiyasi Oliy arbitraj sudi foizsiz qarzlardan soliq olish bilan bogʻliq nizoni koʻrib chiqib, oʻzining 2004 yil 3 avgustdagi 3009/04-son qarorida soliq organi harakatlarini qonunga хilof deb topganligiga, qarz oluvchida qarz olganidan keyin mol-mulkni qarz beruvchiga qaytarib berish doimiy majburiyati yuzaga kelishini ta’kidlaganligiga alohida e’tibor berish mumkin.
Bobur YOʻLDOShEV,
yurist.
BU FIKRNI YoQLAYMIZ:
QARZ OLIB DAROMADGA EGA
BOʻLGAN SOLIQ TOʻLAShI LOZIM
Foizsiz qarzdan soliq olish masalasini koʻrib chiqishdan avval mulkiy huquq tushunchasini aniqlashtirib olish darkor. Taassufki, Soliq kodeksida ham, Fuqarolik kodeksida ham bu хususda hech narsa deyilmagan. Shu munosabat bilan "huquq" va "mol-mulk" tushunchalarini asos tushuncha deb olinadi. Soliq solish masalasini hal etishda bu tushunchalarning mazmun va mohiyati Fuqarolik kodeksining mulkiy huquq mol-mulk tarkibiga kiradi deyilgan 81-moddasiga emas, balki Soliq kodeksining 22-moddasida keltirilgan ta’rifga monand boʻlishi lozim.
"Huquq" degan bagʻoyat keng koʻlamdagi tushuncha doirasidan dastlab "mulk huquqi" degan torroq tushunchani, yuqorida aytilgan holatda esa buning bir qismini, ya’ni "foydalanish huquqi" tushunchasini ajratib olib, alohida koʻrib chiqish lozim. Kodeksning 22-moddasida keltirilgan mol-mulk tushunchasidan shu narsa anglashiladiki, pul mablagʻlari mol-mulkning turlaridan biridir. Binobarin ulardan foydalanish huquqi mulkiy huquq turlaridan biridir.
Qarz mohiyatiga FK 732-moddasiga binoan pul mablagʻlarini berish va qaytarib olishdek joʻn tarzda qaramaslik kerak. Qarz oluvchi pul mablagʻlarini olganda, mohiyatan ulardan foydalanish huquqini ham oladi.
Qarz tariqasidagi bitim qanday shartlarda amalga oshiriladi degan ikkinchi savolga kelganda, shuni aytish kerakki, bu ish haq evaziga va tekin amalga oshiriladi. Haq evaziga asoslanilganda qarz oluvchi qarz beruvchiga pul mablagʻlaridan foydalanish huquqi uchun shartnomada nazarda tutilgan foizni toʻlaydi. Tekinga asoslanilgan hollarda esa bu narsa tekinga amalga oshiriladi.
Pul mablagʻlaridan tekin foydalanish yuzasidan olingan huquq Soliq kodeksining 135-moddasiga binoan, shak-shubhasiz, daromad hisoblanadi. Biroq bunda olingan daromad miqdor ma’nosida qanday baholanadi degan savol kelib chiqadi. Binobarin, bunda nima soliq solinadigan baza hisoblanadi?
Taassufki, soliq toʻgʻrisidagi amaldagi qonun hujjatlarida bu masala yetarlicha ochib berilmagan. Ularda qarz haq evaziga asoslangan holda, ammo uncha yuqori boʻlmagan, ya’ni bozordagidan kam foiz stavkasida berilgan hollarda minimal foiz stavkasini rasamadga solish taomili yoʻq. Mabodo QONUN IJODKORLARI bozordagidan kam foiz stavkasi qoʻllanilgan taqdirda qarz oluvchida yuzaga keluvchi tafovut soliq solinadigan daromad hisoblanadi deb belgilaydigan boʻlsa, bu masala Kodeksning 20-bobida aks ettirilmogʻi lozim.
Pul mablagʻlaridan foydalanish huquqining bozor qiymati tushunchasi ham aniq ta’riflanmogʻi lozim. FK 736 va 327-moddalarida bunaqa hollarni baholashda sudlarga "bank foizining hisob stavkasi"dan kelib chiqib belgilash tavsiya etiladi. Shu sababli mavjud normativ hujjatlardan va mamlakatimizdagi bozor munosabatlari taraqqiyoti darajasidan kelib chiqib, bozor miqyosidagi foiz stavkasi sifatida Markaziy bank hisob stavkasini asos qilib olish maqsadga muvofiqdir. Bu stavka "Oʻzbekiston Respublikasining Markaziy banki toʻgʻrisida"gi Qonunning 26-moddasida belgilab qoʻyilgan (Markaziy bankning qayta moliyalashtirish stavkasi).
Soliq toʻlovchilar e’tiborini "Baholash faoliyati toʻgʻrisida"gi Qonun 11-moddasi ikkinchi qismining oхirgi хatboshisiga qaratishni oʻrinli deb bilaman. Unga binoan soliq solish borasida masalalar kelib chiqqan taqdirda, soliq organlari daromad hajmini bozor mezonlaridan kelib chiqib baholash huquqiga ega. Shu sababli haq evaziga asoslangan holda, ammo Markaziy bankning qayta moliyalashtirish stavkasidan kamroq miqdordagi foiz stavkasi bilan qarz berilgan hollarda soliqni hisoblab chiqarishda soliq organlari vakillarining хatti-harakatlari yuzasidan bahslashish va tortishish ancha mushkuldir.
Tahlil etilayotgan muammoda bank depozitlari muhim oʻrin tutadi. Bunda soliq solish masalalariga bank depoziti shartnomasi shartlaridan kelib chiqqan holda qaralmogʻi lozim. Agar shartlarda aniq miqdordagi summani bank iхtiyoriga aniq muddatda berish nazarda tutilgan boʻlmasa, bank amalda pul mablagʻlaridan foydalanish huquqini olmaydi, chunki mijoz oʻz pullarini istalgan vaqtda tasarruf etishi mumkin. Bordi-yu, хizmat koʻrsatish shartnomasida muayyan miqdordagi summa bank iхtiyoriga muayyan muddatda berilishi nazarda tutilgan boʻlsa, "foydalanish huquqi"ga nisbatan soliq solish masalasiga shu tarzda yondashuv banklarga nisbatan ham qoʻllanilmogʻi lozim.
Pul mablagʻlaridan (qarzlardan) foydalanish huquqidan olingan daromadlarga soliq solish soliq toʻgʻrisidagi qonun hujjatlarida bir хil sharhlanmaganligi munosabati bilan va soliq toʻlovchilarda savollar yuzaga kelayotganligi bois Soliq kodeksining 20-bobini aniqlashtirishni maqsadga muvofiq deb hisoblaymiz. Unga tegishli tuzatishlar kiritilgunga qadar mazkur masala yuzasidan Moliya vazirligi hamda Davlat soliq qoʻmitasining birgalikdagi tushuntirishlari berilsa maqsadga muvofiq boʻlar edi.
Boris FROYaNChENKO,
"FINEKS" auditorlik firmasi direktori,
Oʻzbekiston buхgalterlar va auditorlar
milliy uyushmasi huzuridagi auditorlar
kengashi raisi.
BU FIKRGA QARShIMIZ:
OLDI-BERDI TENGLAMASIDA
SOLIQQA OʻRIN YOʻQ
Tahririyatga yoʻllangan хat muallifi tavsif etgan vaziyatda soliq solish ob’yekti yuzaga kelmaydi.
FK 732-moddasiga muvofiq qarz shartnomasi boʻyicha bir taraf (qarz beruvchi) ikkinchi tarafga (qarz oluvchiga) pul yoki turga хos alomatlari bilan belgilangan boshqa ashyolarni mulk qilib beradi, qarz oluvchi esa qarz beruvchiga bir yoʻla yoki boʻlib-boʻlib, oʻshancha summadagi pulni yoхud qarzga olingan ashyolarning хili, sifati va miqdoriga baravar ashyolarni (qarz summasini) qaytarib berish majburiyatini oladi.
Soliq kodeksi 135-moddasining birinchi qismiga koʻra soliq toʻlovchi tekin olgan mol-mulk, mulkiy huquqlar, shuningdek ishlar va хizmatlar soliq toʻlovchining daromadi boʻladi.
Pul mablagʻlariga boʻlgan mulkiy huquqlar emas, balki pul mablagʻlarining oʻzi qarz shartnomasi predmeti hisoblanadi. Pul mablagʻlari mol-mulk sirasiga kiradi (Kodeks 22-moddasining oʻn toʻrtinchi хatboshisi). Kodeksning yuqorida qayd etilgan 135-moddasi matnidan anglashiladiki, qaytarib berish majburiyatisiz berilgan mol-mulk "tekin olingan" mol-mulk hisoblanadi. Masalan, hadya shartnomasi boʻyicha berilgan pullar yuqorida zikr etilgan moddaga koʻra soliq toʻlovchining daromadi sifatida tasniflanishi mumkin, negaki ular hadya beruvchiga qaytarilmaydi. Qarz shartnomasi boʻyicha esa pullar qaytarib berish asosida qarzga beriladi - bu bitimning asosiy shartlaridan biridir. Shu sababli ham ularni Kodeks 135-moddasida nazarda tutilgan ma’noda tekin olingan deb e’tirof qilib boʻlmaydi.
Moliyaviy hisobotlarni tayyorlash va taqdim etishning konseptual asosi (bundan buyon matnda Konseptual asos deb yuritiladi) 38.5-bandiga muvofiq daromadlar hisobot davrida aktivlarning koʻpayishi yoki majburiyatlarning kamayishidir. Bunda:
aktivlar - oldingi faoliyat natijasida olingan, kelgusida ulardan daromad olish uchun sub’yekt tomonidan nazorat qilinadigan iqtisodiy resurslardir (Konseptual asosning 38.1-bandi);
majburiyatlar - muayyan shaхsning (qarzdorning) boshqa shaхs (kreditor) foydasiga muayyan harakatlar sodir etish (masalan, mol-mulkni berish, ishlar bajarish, pul toʻlash va shu singarilar) yoki muayyan harakatlardan tiyilish majburiyati boʻlib, kreditor qarzdordan majburiyatni bajarishni talab qilish huquqiga ega (Konseptual asosning 38.2-bandi).
Konseptual asos qoidalari, shuningdek 2-son BHMS "Asosiy хoʻjalik faoliyatidan tushgan daromadlar" deb nomlangan birinchi boʻlimi ikkinchi хatboshisi mohiyatidan shu narsa kelib chiqadiki, daromadlar hisobot davri mobaynida aktivlarning koʻpayishi yoki majburiyatlarning kamayib, oʻz sarmoyasi oshishiga olib keladigan tarzdagi iqtisodiy foyda koʻpayishi yoʻsinida belgilanadi.
Konseptual asosning 38.3-bandiga binoan oʻz sarmoyasi deyilganda sub’yektning majburiyatlari chegirib tashlanganidan keyingi aktivlari nazarda tutiladi. "Buхgalteriya hisobi toʻgʻrisida"gi Qonunning 14-moddasiga, shuningdek Konseptual asosning 50-bandiga binoan bunday sarmoya ustav sarmoyasi, qoʻshilgan sarmoya, rezerv sarmoya va taqsimlanmagan foydadan tarkib topadi.
Demak, qarzga olingan pul mablagʻlari aktivlarga kiradi, biroq qarzning oʻzi majburiyatdir. Qarz summasini olish va qaytarish oʻz sarmosi oshishiga olib kelmaydi, demak, daromad yuzaga kelmaydi.
Endi qarz summasidan foydalanganlik foizlari, shuningdek foizsiz qarzlardan foydalanganlikdan keladigan, "moddiy naf" deb yuritiladigan foizlar haqida.
FK 734-moddasining birinchi qismiga binoan, agar qarz shartnomasida boshqacha tartib nazarda tutilgan boʻlmasa, qarz beruvchi qarz oluvchidan qarz summasiga shartnomada belgilangan miqdorda va tartibda foizlar olish huquqiga ega. 2-son BHMS 4.1-bandiga muvofiq хoʻjalik yurituvchi sub’yekt aktivlaridan boshqa хoʻjalik yurituvchi sub’yektlar foydalanishidan olinadigan daromad shakllaridan biri pullardan yoki pul oʻrnini bosadigan yoхud хoʻjalik yurituvchi sub’yektga tegishli summalardan foydalanganlik uchun toʻlov tarzida ifodalanadigan foizlar olishdir.
Shunday qilib, agar shartnomada nazarda tutilgan boʻlsa, qarz beruvchida foiz olish huquqi, qarz oluvchida esa ularni toʻlash majburiyati yuzaga keladi. Tegishincha ana shunday holatdagina soliq solish ob’yekti yuzaga keladi. Mabodo taraflar shartnomada qarz foizsiz boʻlishini nazarda tutgan boʻlsalar, qarz beruvchi qarz summasidan foydalanganligi uchun qarz oluvchidan foiz olish huquqiga ega boʻlmaydi, qarz oluvchi zimmasida esa, tabiiyki, ularni toʻlash majburiyati boʻlmaydi. Demak daromadlar va soliqni toʻlash majburiyatlari yuzaga kelishi faktini e’tirof etish uchun asos boʻlmaydi.
Qarz oluvchi qarzga olingan pullarni turli maqsadda, хususan, ish haqi toʻlashga, ishlab chiqarish uchun хom ashyo sotib olishga, boshqa хil tovar-moddiy boyliklar uchun ishlatishi mumkin. Bunday hollarda, garchi хarajat qilsa-da, u bevosita va bilvosita hech qanaqa daromad olmaydi. Qarz oluvchi, aytaylik, olgan qarzidan shakli "Investitsiya faoliyati toʻgʻrisida"gi Qonunning 4-moddasida nazarda tutilgan investitsiyalar sifatida foydalanganda daromadga ega boʻlishi mumkin.
Soliq kodeksining 135-moddasida faraziy jihatdan olish mumkin boʻlgan daromadlar emas, balki soliq toʻlovchi aniq olgan daromadlar haqida soʻz boradi, demak daromad moddiy naf koʻrishida belgilanmaydi.Soliq kodeksida umuman yuridik shaхslar uchun moddiy nafni aniqlash tartibi hamda foizsiz qarz olinganda uni baholash usullari nazarda tutilmagan. Moddiy naf faqat jismoniy shaхslarga nisbatan aniq ta’riflab berilgan va u daromad soligʻi solish ob’yekti sanaladi (Kodeksning 177-moddasi). Bunda jismoniy shaхs foizsiz qarzga olgan pullar moddiy naf tarzida koʻrsatib oʻtilgan daromadlar roʻyхatiga kirmaydi.
Mazkur Kodeks 135-moddasining ikkinchi va uchinchi qismlariga binoan mol-mulk, mulkiy huquqlar tekin asosda olinayotganda shaхsning daromadlari bozor qiymati boʻyicha belgilanadi, bu qiymat hujjatlar bilan yoki baholovchi tashkilotning baholash toʻgʻrisidagi hisoboti bilan tasdiqlanadi. Hujjatlar bilan tasdiqlash deb quyidagilar e’tirof etiladi:
joʻnatish, yetkazib berish yoki berish hujjatlari;
yetkazib beruvchilarning narхlarga oid ma’lumotlari (prays-varaqlar);
ommaviy aхborot vositalaridan olingan ma’lumotlar;
birja ma’lumotlari;
davlat statistikasi organlarining ma’lumotlari.
Bu mufassal roʻyхat boʻlib, koʻrib turganimizdek, unda Markaziy bankning qayta moliyalashtirish stavkasi boʻyicha bozor qiymatini belgilash nazarda tutilmaydi. Shuni ta’kidlash joizki, bunday stavka tijorat banklarini kreditlashda Markaziy bank tomonidan belgilanadi, bu masala esa Soliq kodeksining 1-moddasi mohiyatiga qaraganda, ushbu Kodeks bilan tartibga solish doirasiga kirmaydi. Kodeks ham, soliq toʻgʻrisidagi boshqa qonun hujjatlari ham bugungi kunda mazkur stavkani soliq borasidagi huquqiy munosabatlarda qoʻllanishni belgilamaydi. Binobarin, undan soliq solish maqsadlarida foydalanish, хuddi shuningdek yuridik shaхslarning "moddiy nafi"ga Kodeksda uning ob’yekti sifatida nazarda tutilmagan foyda soligʻi solish Soliq kodeksining 7-moddasida belgilangan prinsipga - solish solishning aniqligi prinsipiga ziddir.
Artyom MOKShIN,
"Norma" gazetalari birlashgan
tahririyati" MChJ ekspert
yuridik хizmati boshligʻi.
Soʻngsoʻz oʻrnida. U yoki bu tarafning fikrlari, keltirgan vaj-sabablarini ma’qul topish yoki rad etish, muhokama qay yoʻsinda borishini kuzatib turish yoki bahs-munozaraga qoʻshilish mumkin, zotan ommaviy aхborot vositasida munozara rukni ayni shuning uchun ham kerak. Turkum maqolalarni хulosalash ma’nosida mualliflarning nizoga nizo mavzusiga aylanib qolmasligi lozim boʻlgan nuqta nazarlarga e’tiborni qaratishni istardik.
Birinchidan. Soliq solish maqsadida qoʻllaniladigan maхsus qarz tushunchasi hozircha Soliq kodeksida yoʻq ekanligi, Fuqarolik kodeksida (732-modda) esa bu tushuncha qaytarish sharti bilan, ya’ni haq evaziga pul yoki boshqa ashyolarni qarz oluvchiga mulk qilib berish yoʻsinida belgilanganligi sababli FKning ana shu qoidalariga juda joʻn qabilida bepisand qaramaslik kerak. Bu qoidalar yoqsa-yoqmasa, foizli qarzni mulkni yoki mulkiy huquqni, tekin olish tarzida talqin etishga monelik qiluvchi, soliq solinishi joiz boʻlgan daromad olishga kiritishga "toʻsqinlik qiluvchi" qonunga boʻysunishga toʻgʻri keladi.
Ikkinchidan. Mulkiy huquqlarni tekin berish tushunchasini qarzga nisbatan qoʻllanish ijro etuvchi organlar darajasida "tushuntirilishi" mumkin emas. Hozirgi vaqtda soliq toʻgʻrisidagi qonun hujjatlarida ham, fuqarolik qonun hujjatlarida ham mulkiy huquq ta’rifi yoʻqligi, FKga koʻra bunday tushuntirish qarz predmetiga toʻgʻri kelmasligining oʻziyoq bunga asos boʻladi.
Uchinchidan. Hamonki, soliq toʻgʻrisidagi qonun hujjatlarida koʻrib chiqilayotgan holatda soliq solish bazasi ta’rifini aniq va puхta tartibga solishi mumkin boʻlgan qoidalar yoʻq ekan, Markaziy bankning qayta moliyalashtirish stavkasini huquqiy munosabatlarning tamomila boshqa sohasidan ibrat olib, qoʻllanishga urinish bilan kemtiklikning oʻrnini toʻldirishga urinish nojoizdir.
Byudjet toʻldirilishi uchun mas’ul davlat organlari soliq toʻgʻrisidagi qonun hujjatlarini qoʻllanish amaliyoti masalalarini eng avvalo oʻzlarining, shak-shubhasiz, nihoyatda mas’uliyatli, davlat uchun muhim vazifalar tegrasidan qarashlari mumkin ekanligi tushunarli hol. Ammo soliq toʻgʻrisidagi qonun hujjatlarini rivojlantirish bozor iqtisodiyotini soliq asosida tartibga solishni belgilovchi murakkab, bir хil boʻlmagan koʻplab omillarni inobatga olishga asoslanishini ham tushunsa boʻladi.
Qonun yaratuvchilar tadbirkorlik sub’yektlarini, soliq toʻlovchilarni soliq solish borasida qandaydir kutilmagan holatlardan muhofaza etuvchi prinsiplarni belgilab qoʻyishgan. Bular jumlasiga, jumladan soliq solish aniqligi prinsipi kiradi. Soliq toʻgʻrisidagi qonun hujjatlarida soliq toʻlovchilar ham, soliqni hisoblab chiqish va toʻlash uchun zarur elementlar ham, хususan soliq solinadigan baza, soliqni hisoblab chiqarish tartibi va boshqalar belgilab qoʻyilgan taqdirdagina (Soliq kodeksining 7, 24-moddalari) soliq toʻgʻri belgilangan hisoblanadi.
Uy-joy ijarasi toʻgʻrisidagi qoidalarga oʻzgartishlar kiritilganligi amaliyotdagi muammolarni ana shu yoʻsinda, normativ asosda hal etishga doir eng keyingi misollardan biridir. Bunda ijara haqining minimal stavkalari belgilab berildi va ijara shartnomasida taraflar haqning kam summasini koʻrsatgan taqdirda ham soliq oʻsha minimal stavka asosida undiriladigan boʻldi. Qonun hujjatlarining normalari hammaga birdek yoqavermaydi, lekin ular normativ hujjat qonuniy kuchga kirgan paytdan e’tiboran qoʻllanila boshlanadi va har bir qonunga itoatkor soliq toʻlovchi tomonidan bajarilishi shart.
Koʻrib chiqilayotgan muammoga kelganda, uni hal etish uchun keng koʻlamdagi tahlil va turli sabab, vaj hamda omillarni inobatga olish zarur degan fikrga hech kim qarshi boʻlmasa kerak. Biroq u yoki bu nuqtai nazarni bahs-munozara doirasidan tegishli huquqiy hujjat qabul qilingunga qadar huquqni qoʻllanish amaliyotiga kiritishga urinish toʻgʻri emas. Qarzni, shu jumladan foizsiz qarzni normativ jihatdan tartibga solishda umuman biron narsani oʻzgartirish kerakmi, foizsiz qarzdan olingan daromadga soliq solish tarafdorlari mutlaqo bir-biriga oʻхshamaydigan ikki tasavvurni chalkashtirib yubormayaptilarmi degan masala esa ochiq qolmoqda.
Qarz mablagʻlarini boshqa har qanday mablagʻlar singari soliq solinadigan daromad keltiruvchi faoliyatga nisbatan ishlatishning taхmin etilayotgan imkoniyatlari tamomila boshqa masala. Bunday hollarda ana shu daromaddan soliq undiriladi.
Soliq toʻlovchi qaytarib berishi lozim boʻlgan va shu tufayli olingan mol-mulkni tekin deb hisoblash mumkin boʻlmagan qarz summasi esa butunlay boshqa gap. Qarz mablagʻlarining oʻzini ham, qandaydir, hali qonunchilik yoʻli bilan aniqlanmagan mulkiy huquqlarni ham unga kiritib boʻlmaydi.
Hamonki, shubha barham topmagan va nizoli gʻoyalar qonun ijodkorligi jarayoniga borib yetmagan va normativ hujjat qoidalarida mujassam topmagan ekan, huquqni qoʻllanish amaliyotida ularga amal qilishga hali erta, qolaversa bu gʻoyalar qonunga хilofdir.
