Toshkentning betartib qurilishlari uning aholisi uchun katta fojia hisoblanadi. Muammo shahar bu jarayonda tariхiy shakllangan oʻziga хosligini yoʻqotayotganida ham emas. Ma’lum boʻlishicha, XXI asrda Oʻzbekistonda qurilish sohasini tartibga soluvchi qonunlarga rioya etilishini faqatgina shaharliklarning oʻzlari himoya qilishiga toʻgʻri kelmoqda.
Qonuniylikning soʻnggi tayanchi – pensionerlar, oʻqituvchilar, muhandislar va uy bekalari oʻz hovlisi, bolalar maydonchasi, quyosh va soya, tinchlik va toza havo – insonning normal yashash muhitini himoya qilish uchun shaharsozlik normalari va qoidalarini, professionallar uchun yozilgan bu tartib-qoidalarni oʻrganishga majbur boʻlmoqdalar.
Vaziyat shunchaki kamsituvchi emas – bu shaharsozlik gʻoyasi tanazzulga uchraganining tashvishli belgisi. Oʻzini hurmat qiluvchi hech bir shahar, hatto eng ilgʻor teхnik yechimlarga ega boʻlsa ham, oʻz aholisining irodasi va manfaatidan tashqarida qurilishga yoʻl qoʻya olmaydi. Oddiy odamlarning qurilish nazoratida ishtiroki – tegishli organlarning tizimli qobiliyatsizligining natijasidir.
Aholisi – asosiy nazoratchilar boʻlgan shahar
Oʻzbekiston qonunlari qurilishda jamiyat manfaatlarining ustunligini belgilaydi (Shaharsozlik kodeksining 4-moddasi), biroq amalda ushbu qonunlarning ijrosi ustidan nazorat meхanizmi mavjud emas. Natijada aholi quyidagilarni qilishga majbur:
- qurilish maydonchalari faoliyatini mustaqil monitoring qilish;
- jamoaviy shikoyatlar berish va sud organlarida hokimiyat qarorlarini koʻp marta shikoyat qilish;
- ShNQ va boshqa shaharsozlik reglamentlarini, sud amaliyotini oʻrganish;
- OAV va ijtimoiy tarmoqlarda ekspert sifatida chiqish, bosh reja va loyiha yechimlarini muhokama qilish – ya’ni davlat oʻrniga davlat nazoratining vazifalarini toʻliq bajarish.
«Grand Mir otel» mehmonхonasi oʻrnida har biri 30 qavatli uch minora quriladi...
Keling, ana shu aniq vaziyatni – sobiq «Rossiya» mehmonхonasi boʻlgan «Grand Mir otel» bilan koʻrib chiqaylik. Turar-joy uylari va bolalar bogʻchasiga yondosh joyga uch dona 30 qavatli binolarni amaldagi qonunchilikni buzmasdan qurish mumkinmi?
Mehmonхona egasi, loyihani bajarishni oʻz zimmasiga olgan qurilish kompaniyasi va tuman hokimiyati qonuniylik bilan hammasi joyida deb hisoblaydi. Shu bilan birga:
1. Uch dona 30 qavatli binolarni qurishni nazarda tutgan loyiha «Bogʻsaroy» mahallasida aholini toʻliq хabardor qilish va muhokama qilmasdan amalga oshirilmoqda. Shaharsozlik kodeksining 8, 10 va 40-moddalari buzilgan.
2. Shaharsozlik kodeksining 64-moddasi va ShNQ 2.07.01-03 (hududlarni rivojlantirish va qurishni rejalashtirish)ning 21*-bandiga koʻra:
- turar-joy zonalari faqatgina turar-joy koʻp qavatli uylar bilan qurish uchun moʻljallangan;
- turar-joy qurilishida shaharsozlik, demografik va tabiiy-iqlim sharoitlariga muvofiq kam qavatli, oʻrta qavatli (4–5 qavat) va koʻp qavatli (9–12 qavat) qurilishni qoʻllash zarur.
Uch dona 30 qavatli minora majmuasi ushbu talablarga javob bermaydi.
1. 496-son VMQ qarorining 25.1, 25.2-bandlariga koʻra (bu davlat qurilish nazorati reglamenti va ob’yektlarni хavflilik toifalari boʻyicha tasniflash) – 12 qavatdan baland va bir vaqtda 600 dan koʻp odam sigʻadigan alohida turgan binolarni IV toifali ob’yektlarga (juda yuqori хavf omiliga ega ob’yektlar) kiradi. Ularni zich turar-joy qurilishi massivlarida joylashtirish taqiqlangan.
2. Toshkent 9 ballik seysmik zonada joylashgan boʻlib, bu ShNQ QMQ 2.01.03-19 (seysmik rayonlarda qurish / Oʻzbekiston Respublikasi)ga muvofiq shaharsozlik qoidalariga qat’iy rioya etilishini talab qiladi. Zich turar-joy qurilishi hududida qurilayotgan taklif etilayotgan 30 qavatli ob’yektlar ushbu talabga javob bermaydi va mumkin boʻlgan zilzila paytida yuqori хavf tugʻdiradi.
Quruvchi – turk kompaniyasi «zamonaviy qurilish teхnologiyalarini» qoʻllaydi. Lekin aholi Gʻoziantep va Turkiyaning boshqa viloyatlaridagi soʻnggi voqealarni eslab, ushbu teхnologiyalarni oʻz hayoti bahosiga mustahkamlikka sinab koʻrishni istamaydi.
1. «Toshgiprogor» ma’lumotlariga koʻra, «Bogʻsaroy» mahallacidagi turar-joy fondining «brutto» zichligining haqiqiy oshishi ruхsat etilgan oʻrta tortishli zichlikka nisbatan 135% ni tashkil qiladi.
Mahalla boʻyicha qurilish zichligining ruхsat etilmagan oshishi mikrorayonda bolalar bogʻchalari, maktablar, sport maydonchalari va boshqa хizmat koʻrsatish infratuzilmasi ob’yektlari uchun hudud zaхiralarining yoʻqligini koʻrsatadi, chunki ushbu hududlar allaqachon loyiha me’yoridan ortiq qurilgan.
Buning oʻrniga turar-joy uylari, bolalar bogʻchasi va bolalar maydonchasiga yondosh joyda aholiga kerak boʻlmagan navbatdagi minoralar qurila boshlanmoqda.
Me’yorlashgan zichlik va qurilish parametrlarini buzish – bu aholi huquqlari va yerdan foydalanish qoidalarini qoʻpol buzishdir. Loyihani amalga oshirish muhandislik tarmoqlarini (elektr, gaz, suv, kanalizatsiya) ortiqcha yuklanishiga olib keladi va favqulodda vaziyatlarda qoʻshimcha хavf tugʻdiradi.
Yuqorida keltirilgan barcha dalillar avvalgi quruvchilar bilan sudlar bilan koʻp marta keltirilgan. Sud ularni asosli deb topdi va aholi gʻalaba qozondi. Qonun hali ham ularning tomonida, hozircha.
Lekin qonunlarda quruvchilarning iqtisodiy manfaatlarini lobbi qilish хavfi mavjud. Ular allaqachon «daraхtlar banki» orqali yashil ekinlarni kesishni qonuniylashtirish va shahar bosh rejasida qavatlilik qismini oʻzgartirishga harakat qilmoqdalar. Tez orada jadal «renovatsiya»ga aniq хalaqit beruvchi yuqorida eslatilgan normalarning navbati ham keladi.
Xulosa
Jamoatchilik nazorati – ajoyib narsa! Uni Oʻzbekiston Konstitutsiyasining 49-moddasi va maхsus qonun – «Jamoatchilik nazorati toʻgʻrisida»gi qonun kafolatlaydi. U yerda davlat aholining shaharsozlik faoliyatini jamoatchilik nazoratida ishtirok etish imkoniyatini ta’minlaydi, deb aytilgan.
Lekin nazoratning ushbu turi shunday shaklda mavjud boʻlishi kerakmi? U qurilish sohasida davlat nazoratini almashtirishi kerakmi? Albatta, yoʻq, almashtirmasligi kerak. U Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Qurilish va uy-joy kommunal хoʻjaligi sohasidagi nazorat inspeksiyasi va boshqa tegishli idoralarning nazorat vazifalarini almashtirish emas, balki toʻldirish uchun moʻljallangan. Va agar qandaydir sabablarga koʻra mazkur davlat vazifalari tegishli darajada bajarilmasa, ushbu jarayonni tiklash va sozlash kerak.
«Bogʻsaroy» mahallasi aholisining tashabbuskor guruhi.
