Тошкентнинг бетартиб қурилишлари унинг аҳолиси учун катта фожиа ҳисобланади. Муаммо шаҳар бу жараёнда тарихий шаклланган ўзига хослигини йўқотаётганида ҳам эмас. Маълум бўлишича, XXI асрда Ўзбекистонда қурилиш соҳасини тартибга солувчи қонунларга риоя этилишини фақатгина шаҳарликларнинг ўзлари ҳимоя қилишига тўғри келмоқда.
Қонунийликнинг сўнгги таянчи – пенсионерлар, ўқитувчилар, муҳандислар ва уй бекалари ўз ҳовлиси, болалар майдончаси, қуёш ва соя, тинчлик ва тоза ҳаво – инсоннинг нормал яшаш муҳитини ҳимоя қилиш учун шаҳарсозлик нормалари ва қоидаларини, профессионаллар учун ёзилган бу тартиб-қоидаларни ўрганишга мажбур бўлмоқдалар.
Вазият шунчаки камситувчи эмас – бу шаҳарсозлик ғояси таназзулга учраганининг ташвишли белгиси. Ўзини ҳурмат қилувчи ҳеч бир шаҳар, ҳатто энг илғор техник ечимларга эга бўлса ҳам, ўз аҳолисининг иродаси ва манфаатидан ташқарида қурилишга йўл қўя олмайди. Оддий одамларнинг қурилиш назоратида иштироки – тегишли органларнинг тизимли қобилиятсизлигининг натижасидир.
Аҳолиси – асосий назоратчилар бўлган шаҳар
Ўзбекистон қонунлари қурилишда жамият манфаатларининг устунлигини белгилайди (Шаҳарсозлик кодексининг 4-моддаси), бироқ амалда ушбу қонунларнинг ижроси устидан назорат механизми мавжуд эмас. Натижада аҳоли қуйидагиларни қилишга мажбур:
- қурилиш майдончалари фаолиятини мустақил мониторинг қилиш;
- жамоавий шикоятлар бериш ва суд органларида ҳокимият қарорларини кўп марта шикоят қилиш;
- ШНҚ ва бошқа шаҳарсозлик регламентларини, суд амалиётини ўрганиш;
- ОАВ ва ижтимоий тармоқларда эксперт сифатида чиқиш, бош режа ва лойиҳа ечимларини муҳокама қилиш – яъни давлат ўрнига давлат назоратининг вазифаларини тўлиқ бажариш.
«Гранд Мир отель» меҳмонхонаси ўрнида ҳар бири 30 қаватли уч минора қурилади...
Келинг, ана шу аниқ вазиятни – собиқ «Россия» меҳмонхонаси бўлган «Гранд Мир отель» билан кўриб чиқайлик. Турар-жой уйлари ва болалар боғчасига ёндош жойга уч дона 30 қаватли биноларни амалдаги қонунчиликни бузмасдан қуриш мумкинми?
Меҳмонхона эгаси, лойиҳани бажаришни ўз зиммасига олган қурилиш компанияси ва туман ҳокимияти қонунийлик билан ҳаммаси жойида деб ҳисоблайди. Шу билан бирга:
1. Уч дона 30 қаватли биноларни қуришни назарда тутган лойиҳа «Боғсарой» маҳалласида аҳолини тўлиқ хабардор қилиш ва муҳокама қилмасдан амалга оширилмоқда. Шаҳарсозлик кодексининг 8, 10 ва 40-моддалари бузилган.
2. Шаҳарсозлик кодексининг 64-моддаси ва ШНҚ 2.07.01-03 (ҳудудларни ривожлантириш ва қуришни режалаштириш)нинг 21*-бандига кўра:
- турар-жой зоналари фақатгина турар-жой кўп қаватли уйлар билан қуриш учун мўлжалланган;
- турар-жой қурилишида шаҳарсозлик, демографик ва табиий-иқлим шароитларига мувофиқ кам қаватли, ўрта қаватли (4–5 қават) ва кўп қаватли (9–12 қават) қурилишни қўллаш зарур.
Уч дона 30 қаватли минора мажмуаси ушбу талабларга жавоб бермайди.
1. 496-сон ВМҚ қарорининг 25.1, 25.2-бандларига кўра (бу давлат қурилиш назорати регламенти ва объектларни хавфлилик тоифалари бўйича таснифлаш) – 12 қаватдан баланд ва бир вақтда 600 дан кўп одам сиғадиган алоҳида турган биноларни IV тоифали объектларга (жуда юқори хавф омилига эга объектлар) киради. Уларни зич турар-жой қурилиши массивларида жойлаштириш тақиқланган.
2. Тошкент 9 баллик сейсмик зонада жойлашган бўлиб, бу ШНҚ ҚМҚ 2.01.03-19 (сейсмик районларда қуриш / Ўзбекистон Республикаси)га мувофиқ шаҳарсозлик қоидаларига қатъий риоя этилишини талаб қилади. Зич турар-жой қурилиши ҳудудида қурилаётган таклиф этилаётган 30 қаватли объектлар ушбу талабга жавоб бермайди ва мумкин бўлган зилзила пайтида юқори хавф туғдиради.
Қурувчи – турк компанияси «замонавий қурилиш технологияларини» қўллайди. Лекин аҳоли Ғозиантеп ва Туркиянинг бошқа вилоятларидаги сўнгги воқеаларни эслаб, ушбу технологияларни ўз ҳаёти баҳосига мустаҳкамликка синаб кўришни истамайди.
1. «Тошгипрогор» маълумотларига кўра, «Боғсарой» маҳаллаcидаги турар-жой фондининг «брутто» зичлигининг ҳақиқий ошиши рухсат этилган ўрта тортишли зичликка нисбатан 135% ни ташкил қилади.
Маҳалла бўйича қурилиш зичлигининг рухсат этилмаган ошиши микрорайонда болалар боғчалари, мактаблар, спорт майдончалари ва бошқа хизмат кўрсатиш инфратузилмаси объектлари учун ҳудуд захираларининг йўқлигини кўрсатади, чунки ушбу ҳудудлар аллақачон лойиҳа меъёридан ортиқ қурилган.
Бунинг ўрнига турар-жой уйлари, болалар боғчаси ва болалар майдончасига ёндош жойда аҳолига керак бўлмаган навбатдаги миноралар қурила бошланмоқда.
Меъёрлашган зичлик ва қурилиш параметрларини бузиш – бу аҳоли ҳуқуқлари ва ердан фойдаланиш қоидаларини қўпол бузишдир. Лойиҳани амалга ошириш муҳандислик тармоқларини (электр, газ, сув, канализация) ортиқча юкланишига олиб келади ва фавқулодда вазиятларда қўшимча хавф туғдиради.
Юқорида келтирилган барча далиллар аввалги қурувчилар билан судлар билан кўп марта келтирилган. Суд уларни асосли деб топди ва аҳоли ғалаба қозонди. Қонун ҳали ҳам уларнинг томонида, ҳозирча.
Лекин қонунларда қурувчиларнинг иқтисодий манфаатларини лобби қилиш хавфи мавжуд. Улар аллақачон «дарахтлар банки» орқали яшил экинларни кесишни қонунийлаштириш ва шаҳар бош режасида қаватлилик қисмини ўзгартиришга ҳаракат қилмоқдалар. Тез орада жадал «реновация»га аниқ халақит берувчи юқорида эслатилган нормаларнинг навбати ҳам келади.
Хулоса
Жамоатчилик назорати – ажойиб нарса! Уни Ўзбекистон Конституциясининг 49-моддаси ва махсус қонун – «Жамоатчилик назорати тўғрисида»ги қонун кафолатлайди. У ерда давлат аҳолининг шаҳарсозлик фаолиятини жамоатчилик назоратида иштирок этиш имкониятини таъминлайди, деб айтилган.
Лекин назоратнинг ушбу тури шундай шаклда мавжуд бўлиши керакми? У қурилиш соҳасида давлат назоратини алмаштириши керакми? Албатта, йўқ, алмаштирмаслиги керак. У Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Қурилиш ва уй-жой коммунал хўжалиги соҳасидаги назорат инспекцияси ва бошқа тегишли идораларнинг назорат вазифаларини алмаштириш эмас, балки тўлдириш учун мўлжалланган. Ва агар қандайдир сабабларга кўра мазкур давлат вазифалари тегишли даражада бажарилмаса, ушбу жараённи тиклаш ва созлаш керак.
«Боғсарой» маҳалласи аҳолисининг ташаббускор гуруҳи.
