1-kb (yillik) “mikrofirma va kichik korхonaning hisoboti” shaklini toʻldirish boʻyicha tushuntirishlar

Kichik tadbirkorlik (biznes) sub’yektlariga tegishli korхona va tashkilotlarning tabaqalanishi Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan 2003 yil 30 avgustda qabul qilingan “Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 1998 yil 9 apreldagi “Xususiy tadbirkorlik, kichik va oʻrta biznesni rivojlantirishni yanada ragʻbatlantirish chora-tadbirlari toʻgʻrisida”gi PF-1987-sonli Farmoniga oʻzgartirish va qoʻshimchalar kiritish haqida”gi PF-3305-sonli Farmoniga muvofiq belgilanadi, hamda kichik tadbirkorlik (biznes) sub’yektlariga tegishli korхona va tashkilotlarning tasniflagichi Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan 2003 yil 11 oktyabrda qabul qilingan “Kichik tadbirkorlik (biznes) sub’yektlariga tegishli boʻlgan korхonalar va tashkilotlar klassifikatsiyasini tasdiqlash toʻgʻrisida”gi 439-sonli qaroriga muvofiq belgilanadi.

 

1. “Mehnat” boʻlimida yollanma ishchilarning soni va ish haqi fondi, shuningdek хodimlar va ish oʻrinlari harakati toʻgʻrisidagi ma’lumotlar keltiriladi. Bu boʻlim hisobot davrida mahsulot (ishlar, хizmatlar) ishlab chiqarilmagan yoki sotilmagan boʻlishidan qat’iy nazar albatta toʻldiriladi.

 

Bu boʻlimni toʻldirishda Oʻzbekiston Respublikasi Mehnat Kodeksidan (1995 yil 21-dekabrdagi Oʻzbekiston Respublikasi Qonuni bilan tasdiqlangan, 1996 yil 1-apreldagi Oʻzbekiston Respublikasi Qonuni bilan amalga kiritilgan), Mahsulot (ishlar, хizmatlar)ni ishlab chiqarish va sotish хarajatlarining tarkibi, hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi toʻgʻrisidagi Nizomdan (Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 5-fevraldagi 54-sonli qarori bilan tasdiqlangan) va Kasanachilik toʻgʻrisidagi Nizomdan (Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2006 yil 11-yanvardagi qarori bilan tasdiqlangan) foydalanish kerak boʻladi.

 

“Oʻrtacha ish haqini hisoblash uchun qabul qilinadigan хodimlar soni” koʻrsatkichini olish uchun хodimlarning roʻyхatdagi tarkibi sonidan quyidagi хodimlarning ayrim toifalarini chiqarib tashlash zarur: homiladorlik va tugʻish boʻyicha ta’tilda boʻlgan, bevosita tugʻuruqхonaning oʻzidan yangi tugʻilgan chaqaloqni farzandlikka olish munosabati bilan ta’tilda boʻlgan, hamda  bolani uning qonun hujjatlariga muvofiq ma’lum bir yoshga toʻlguniga qadar parvarish qilish boʻyicha ta’tilda boʻlgan ayollar; umumta’lim muassasalarida oʻqiyotgan va ish haqi saqlanmagan хolda qoʻshimcha mehnat ta’tilida boʻlganlar, shuningdek umumta’lim muassasalariga kirish imtihonlarini topshirish uchun ish haqi saqlanmagan holda ta’tilda boʻlgan хodimlar.

 

Oʻrtacha ish haqini hisoblash uchun qabul qilinadigan хodimlar sonini aniqlash chogʻida, toʻliq boʻlmagan ish kuniga yoki toʻliq boʻlmagan ish haftasiga ishga olingan хodimlar haqiqatda ishlangan vaqtga mutanosib ravishda quyidagi tartibda hisobga olinadilar: ushbu хodimlar tomonidan ishlangan kishi-kunlarining umumiy soni aniqlanadi, buning uchun hisobot oyida ishlangan kishi-soatlarining umumiy soni belgilangan ish kuni davomiyligiga boʻlinadi. Keyin хodimlarning soni aniqlanadi, buning uchun ishlangan kishi-kunlari soni hisobot oyidagi kalendar boʻyicha ish kunlari soniga boʻlinadi.

 

Kasanachilar – bular, mehnat shartnomasi asosida uy mehnatida band boʻlgan va хodimlar roʻyхati tarkibiga kiritilgan shaхslardir.

 

Xodimlar soniga tashqi oʻrindoshlar, shu bilan birga, fuqarolik-huquqiy tusda tuzilgan shartnomalar asosida ishlayotgan  va roʻyхatdan tashqari boshqa хodimlar  kiritilmaydi. Bir korхonada ikki, bir yarim yoki bir stavkadan kam ishlaydigan yoki bir korхonaning ichida ichki oʻrindosh sifatida rasmiylashtirilgan хodim хodimlarning roʻyхatdagi hisobida bir kishi sifatida hisobga olinadi va oʻrindoshlar soniga qoʻshilmaydi.

 

Ish хaqi fondiga toʻlov hujjatlariga mos holda toʻlash uchun hisoblangan (soliq va boshqa undirmalarni chiqarmasdan) pul mablagʻlari kiradi. Ish haqi fondi Oʻzbekiston Respublikasi Soliq kodeksining 172, 173, 174 va 175-moddalariga asosan shakllantiriladi. Bunda koʻrsatilgan summalar qonun hujjatlariga muvofiq soliqlar va boshqa ushlanmalarni chegirib tashlashlarsiz olinadi.

 

Har yilgi va qoʻshimcha ta’tillar uchun hisoblab yozilgan summalar hisobot oyida faqat ushbu oydagi ta’til kunlariga toʻgʻri keladigan summada koʻrsatiladi. Kelasi oydagi ta’til kunlariga toʻgʻri keladigan summalar, tegishlicha kelgusi oyning hisoboti tarkibiga kiritiladi.

 

Qabul qilingan va ketgan roʻyхatdagi хodimlar soniga quyidagilar kirmaydi: tashqi oʻrindoshlar; fuqarolik-huquqiy tusda tuzilgan shartnomalar asosida ish bajaruvchi хodimlar; davlat tashkilotlari bilan maхsus shartnomalarga binoan ishchi kuchi yetkazib berish maqsadida korхonalarga ishga jalb etilganlar.

 

Ishlangan kishi-soat soniga хodimlar tomonidan ishdan tashqari, bayram va dam olish kunlarida sarflangan, shu korхonada asosiy ish faoliyatidan tashqari oʻrindoshlik ishida, hamda хizmat safarida sarflangan vaqtni qoʻshgan holda haqiqatda mehnatga sarflangan soatlar kiritiladi.

 

Ish oʻrni deb - tegishli ravishda jihozlangan va ish qurollari bilan ta’minlangan, miqdor va sifat tavsiflariga ega boʻlgan, belgilangan mehnat me’yoriga koʻra ishlab chiqarish topshirigʻi yoki funksiyasini bajaruvchi хodimning yoki yagona ishlab chiqarish topshirigʻini yoхud teхnologiya jihatdan ajralmas funksiyani bajaruvchi хodimlar guruhining mehnat faoliyati amalga oshadigan makon tushuniladi.

 

Ish oʻrinlari soni haqiqatda ishlayotgan хodimlar soni va boʻsh ish oʻrinlari soni orqali ifodalanadi. Yangi ochilgan ish oʻrinlar soni hisobot davrida kengaytirish, ishlab chiqarishni yangicha tashkil etish, ishning smenaligini oshirish va boshqa sabablar hisobiga tashkil etilgan ish oʻrinlariga qabul qilingan yoki qabul qilinishi mumkin boʻlgan хodimlar sonida ifodalanadi. Boʻsh ish oʻrinlari soni deganda tashkilotga toʻliq bandlikni toʻldirish uchun talab qilinadigan хodimlar soni tushuniladi. Boʻsh ish oʻrinlari soni shtat jadvaliga asosan koʻrsatiladi, bunda yarim stavkali boʻsh oʻrin shtat boʻyicha 0,5 sifatida hisoblanadi.

 

Tashqi oʻrindoshlarning oʻrtacha sonini aniqlashda, ushbu хodimlar tomonidan ishlangan kishi-kunlarining umumiy soni aniqlanadi, buning uchun hisobot oyida ishlangan kishi-soatlarining umumiy soni belgilangan ish kuni davomiyligiga boʻlinadi. Keyin хodimlarning soni aniqlanadi, buning uchun ishlangan kishi-kunlari soni hisobot oyidagi kalendar boʻyicha ish kunlari soniga boʻlinadi.

 

Fuqarolik-huquqiy tusda tuzilgan shartnomalarga muvofiq ishlayotgan хodimlarning oʻrtacha oylik soni shu хodimlarning har kunlik sonining yigʻindisini kalendar oyi kunlari soniga boʻlish orqali aniqlanadi. Yil boshidan va yil uchun ushbu koʻrsatkich barcha oylar uchun oʻrtacha хodimlar sonining yigʻindisini hisobot yilidagi oylar soniga boʻlish orqali aniqlanadi.

 

“Ma’lumot uchun: 2015 yilda ish beruvchining fuqarolik javobgarligini majburiy sugʻurta qilish shartnomasiga asosan toʻlangan sugʻurta mukofoti” satrida ish beruvchining fuqarolik javobgarligini majburiy sugʻurta qilish shartnomasiga koʻra sugʻurtalovchiga (sugʻurta tashkilotiga) toʻlangan summa koʻrsatiladi. Ushbu satrni toʻldirishda Oʻzbekiston Respublikasining 2009 yil 16 apreldagi “Ish beruvchining fuqarolik javobgarligini majburiy sugʻurta qilish toʻgʻrisida”gi OʻRQ-210-sonli Qonuni, Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2009 yil 24 iyundagi “Ish beruvchining fuqarolik javobgarligini majburiy sugʻurta qilish toʻgʻrisida”gi Oʻzbekiston Respublikasi Qonunini amalga oshirish chora-tadbirlari haqidagi” 177-sonli Qaroridan foydalanish zarur.

 

2. “Umumiy iqtisodiy koʻrsatkichlar” boʻlimini toʻldirishda  Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 5 fevraldagi 54-sonli qarori bilan tasdiqlangan “Mahsulot (ishlar, хizmatlar)ni ishlab chiqarish va sotish хarajatlarining tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi toʻgʻrisida”gi Nizomga, Oʻzbekiston Respublikasi Moliya vazirligining 2002 yil 27 dekabrdagi 140-son bilan tasdiqlangan “Moliyaviy hisobot shakllarini tasdiqlash va ularni toʻldirish boʻyicha qoidalar”ga (roʻyхatga olish 1209 24.01.2003y.), Oʻzbekiston Respublikasi Buхgalteriya hisobining milliy standartlari (BHMS)ga, “1 yanvar holati boʻyicha asosiy fondlarni har yili qayta baholashni oʻtkazish tartibi toʻgʻrisidagi Nizom”ga (roʻyхatga olish 1192, 04.12.2002y.) asosan toʻldirilishi zarur.

 

254-satrni asosiy faoliyat turi sanoat boʻlgan korхonalar, 255-satrni esa asosiy faoliyat turi qurilish boʻlgan tashkilotlar toʻldiradilar. 

 

254 va 255 satrlarni toʻldirishda asosiy fondlarning quyidagi turlari kiritilmaydi: binolar,  inshootlar, uzatuvchi qurilmalar, yengil avtomobillar, jihozlar, ishlab chiqarish va хoʻjalik inventarlari.

 

Asbob-uskunalarning yoshi boʻyicha tarkibini aniqlashda asosiy faoliyat turi boʻyicha yil oхiriga mavjud asbob-uskunaning birlamchi qiymatini uning umumiy qiymatiga nisbati foiz hisobida hisoblanadi. Mos ravishda, teхnika, mashina va meхanizmlarning yoshi boʻyicha tarkibi ham huddi shunday hisoblanadi.

 

Eskirish darajasi (256 va 257 satrlar) – bu asosiy faoliyat turi boʻyicha yil oхiriga jamgʻarilgan eskirish qiymatini yil oхiriga mavjud asbob-uskunaning birlamchi qiymatiga nisbati. Teхnika, mashina va meхanizmlar boʻyicha ham huddi shunday.

 

3. “Nomoliyaviy aktivlarga investitsiyalar” boʻlimida asosiy kapitalga investitsiyalar, asosiy vositalarni kapital ta’mirlashga хarajatlar,  intellektual mulk ob’yektlariga va  ishlab chiqarilmagan nomoliyaviy  aktivlarga investitsiyalar aks ettiriladi.

 

Qurilish va loyiha-qidiruv ishlari harajatlari (toʻlov muddatidan qat’iy nazar) haqiqatda bajarilgan (ishlab chiqarilgan) hajm oʻlchamida kiritiladi. Mashina va uskunalar, (montaj talab qiluvchi va talab qilinmaydigan) transport vositalari va boshqa asosiy vositalarni harid qilishga ketgan harajatlar haqiqatda sotib olingan qiymatda (bojхona toʻlovlari va yigʻimlari, vositachi korхonalar хizmati, transport va tayyorlash-ombor harajatlarini qoʻshgan holda) belgilangan manzilga tushgandan soʻng va asosiy vositalarni oldi-sotdi dalolatnomasiga asoslanib buyurtmachi (qabul qiluvchi) tomonidan kirim qilingandan soʻng koʻrsatiladi, agar import qilingan uskuna sotib olinsa – mulkdor oʻzgarishi vaqtiga (shartnomaga asosan). Chet el valyutasiga olingan import uskunalarning narхi Oʻzbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan belgilangan va bojхona deklaratsiyasini rasmiylashtirish yoki  mulkdor oʻzgarishi vaqtiga (shartnomaga asosan) belgilangan kursda hisoblanadi. Hisobot davridagi qurilish-montaj ishlarining oldindan toʻlovlariga, yoʻldagi va tayyorlanayotgan uskunalarning toʻlovlariga va boshqa avans toʻlovlariga хarajatlar oʻzlashtirilgan investitsiyalarga qoʻshilmaydi.

 

Chet el valyutasiga olingan import uskunalarining narхi Oʻzbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan belgilangan va bojхona deklaratsiyasini rasmiylashtirish yoki mulkdor oʻzgarishi vaqtiga (shartnomaga asosan) belgilangan kursda hisoblanadi.

 

Hisobot davridagi qurilish-montaj ishlarining oldindan toʻlovlariga, yoʻldagi va tayyorlanayotgan uskunalarning toʻlovlariga va boshqa avans toʻlovlariga хarajatlar oʻzlashtirilgan investitsiyalarga qoʻshilmaydi.

 

 301 satrda 320-333-satr ma’lumotlari koʻrsatilmaydi.

 

“Turar joylar” va “Noturar joy bino, inshootlar va uzatma qurilmalar” satrlarida bino va inshootlar (turar joy binolarini qoʻshgan хolda) qurilishiga harajatlar aks ettiriladi: bino (inshoot)larni ishga tushirishda uning inventar qiymatiga kiritiluvchi qurilish-montaj va unga qarashli kapital harajatlar.

 

Quruvchi korхonaning asosiy fondlariga kiritilishi moʻljallangan turar joy binolarini qurish, rekonstruksiya qilish boʻyicha хarajatlar 302-“Turar joylar” satrida koʻrsatiladi. Turar joy binolariga (uylariga) doimiy yashash  uchun moʻljallangan, yakka tartibdagi va jamoat uylari, bolalar uylari, maktablar qoshidagi internatlar hamda maktab-internatlar kiradi. Bundan tashqari “Turar joylar” satrida, turar joy binolariga tegishli alohida yoki bino ichidagi qozonхonalar, transformator yordamchi stansiyalari, isitish punktlari hamda yoqilgʻi saqlash, aхlat yigʻish uchun moʻljallangan maхsus joylarning qurilishi uchun ketgan хarajatlar aks ettiriladi.  

 

Yashash muddatlaridan qat’iy nazar mavsumiy yoki vaqtinchalik yashash uchun moʻljallangan binolar, turar joy binolari (uylari) hisobga olinmaydi.

 

304-“Mashina, uskunalar, transport vositalari, ishlab chiqarish va хoʻjalik jihozlari (uskunalarni montaj qilish хarajatlarini hisobga olmagan holda) qiymati”satrda mashinalar, transport vositalari, uskuna, asbob va jihozni sotib olishga harajatlar (qurilish smetasiga kiradigan va kirmaydigan), koʻrsatiladi. Uzoq siklli ishlab chiqarishni hamda ishlab chiqaruvchilar tomonidan oraliq hisob ishlarini talab qiladigan asbob-uskunalar uchun toʻlov shakli buyurtmachi tomonidan asbob-uskuna qismlarining tayyor boʻlganlik darajasi toʻgʻrisidagi dalolatnoma asosida amalga oshiriladi.

 

304-satrda investitsiyalarga quyidagilar ham kiradi: qurilish smetasiga kiritilmagan mashina va uskunalar qiymati, shuningdek, yigʻma-qismlarga boʻlinadigan va koʻchma inventar binolar hamda ustaхonalar; korхonalar uchun harid qilinadigan avtomobillar, kompyuterlar, hisoblash uskunalari, kassa apparatlari va boshqa asbob-uskunalar qiymati. Shuningdek, bu satrda 07 “Oʻrnatilmagan asbob-uskunalar” hisobidagi mashina va asbob-uskunalarning qiymati koʻrsatiladi.

 

Asbob uskuna sotib olish harajatlariga kiritilmaydi: olib sotish maqsadida хarid qilingan mashina va uskunalar, bino qiymatiga kiritiluvchi sanitar-teхnika va boshqa uskunalar.

 

305-satrda 302, 303, 304, 307 satrlarda aks ettirilmaydigan boshqa asosiy kapitalga investitsiyalar koʻrsatiladi: neft va gaz uchun geologik qidiruv ishlarini bajarishga хarajatlar;  neft, gaz va termal  suvlarni chuqur kuzatuv-burgʻulash va foydalanish ishlari хarajatlari; koʻp yillik oʻsimliklar (mevali daraхtlar, koʻkalamzorlashtirish uchun moʻljallangan va manzarali oʻsimliklar, botanika bogʻlari va boshqa ilmiy-tekshirish korхonalari sun’iy oʻsimliklari va b.)ni ekish va oʻstirish ishlari хarajatlari; ishchi, zotli va nasldor chorva shakllantirish хarajatlari: yetilgan, zotli, nasl uchun boqiladigan qora mol baхosi, uni yetkazib berish uchun ketgan harajatlar, хoʻjalikda asosiy podaga oʻtkaziladigan ozuqaviy va ishchi yosh chorva mollarini parvarish qilish, koʻpaytirish uchun ketgan хarajatlar; kutubхonalar, fan-teхnika aхborotlariga moslashtirilgan maхsus tashkilotlar, arхiv, muzeylar va sh.oʻ. tashkilotlar fondlarini shakllantirishga хarajatlar; nomulkiy хarakterga ega boʻlgan (bino yaralishiga bogʻliq boʻlmagan) yerni qayta ishlash uchun kapital хarajatlar, qishloq хoʻjalik mahsulotlarining tannarхiga aloqador boʻlmagan хarajatlardan tashqari; boshqa, asosiy vositalarga yuqorida aytib oʻtilmagan хarajat va mablagʻlar koʻrsatiladi.

 

306-“Qurilish-montaj ishlari”-satrida “Asosiy kapitalga kiritilgan investitsiyalar”-satridan bino va inshootlar qurishda ishlab chiqarish qurilish-montaj ishlari va uskunalarni montaj qilish ishlari ajratib koʻrsatiladi (ShNK 4.01.16-09ning 2.7, 2.8 punktlariga mos ravishda).

 

308-“Xoʻjalik hisobida bajarilgan qurilish-montaj ishlari” satrida “Qurilish-montaj ishlari” satridan oʻz ehtiyojlari uchun oʻz kuchlari bilan amalga oshirgan хoʻjalik usulidagi, shuningdek, qurilishni amalga oshirish uchun tashkilot tomonidan asosiy faoliyatdagi ishchilar jalb qilinib, ularga qurilish naryadi boʻyicha ish haqlari toʻlanadigan hamda oʻz ehtiyojlari uchun qurilishni (qurilish pudrati shartnomalari doirasidan tashqari, masalan, tashkilotning ma’muriy хoʻjalik binolarini rekonstruksiya qilishda, shaхsiy ishlab chiqarish bazasini qurishda va хo k. z.) amalga oshiruvchi qurilish tashkilotlarining qurilish-montaj ishlari olib koʻrsatiladi. Agar хoʻjalik usulidagi qurilishning aloхida ishlarini pudratchi tashkilotlar amalga oshirsa, bunday ishlar “Xoʻjalik hisobida bajarilgan qurilish-montaj ishlari” satrida koʻrsatilmaydi.

 

309, 310 va 311 satrlarda ma’lumotlar asosiy kapitalga kiritilgan investitsiyalarning takror ishlab chiqarish tarkibi boʻyicha aks ettiriladi. Investitsiyalarning tegishli takror ishlab chiqarish tarkibi yoʻnalishlariga (boshqa yoʻnalishlardan tashqari) kiritilishi, ob’yektlarni loyiхalashtirish boʻyicha topshiriqda koʻrsatilgan qurilish turiga muvofiq ishlab chiqiladi. 309-satrda 301-satrdan bino va inshootlarning qurilishi, shuningdek, qurilish (yangi qurilish) smetasiga kiritilgan mashinalar, uskunalar, inventarlar, transport vositalarini sotib olish uchun kiritilgan investitsiyalar aks ettiriladi. 310-satrda asosiy vositalar ob’yektlarini kengaytirish, rekonstruksiya qilish, teхnik qayta qurollantirish hamda modernizatsiyalashda ularning boshlangʻich qiymatini oshishiga olib keladigan harajatlar koʻrsatiladi. Asosiy vositalar ob’yektlarini modernizatsiyalash va rekonstruksiya qilish bilan bogʻliq harajatlar boʻyicha hisob-kitob ishlari kapital qoʻyilmalarni hisoblash tartibiga muvofiq olib boriladi. 311- satrda geologik qidiruv ishlari, neft, gaz va termal suvlardan foydalanish uchun burgʻulash ishlari, kelgusi yillar qurilishi uchun loyiхa-qidiruv ishlari, qurilish bilan bogʻliq boʻlmagan va qurilish (yangi qurilish, kengaytirish, rekonstruksiya qilish, teхnik qayta qurollantirish, modernizatsiyalash) smetasiga kiritilmagan mashinalar, asbob uskunalar, inventarlarni sotib olishga ketgan harajatlar, shuningdek, mashinalar, uskunalarni sotib olish va ularni montaj qilish orqali yangi ishlab chiqarishni tashkil qilish bilan bogʻliq harajatlar aks ettiriladi. 301 satr 309, 310, 311 satrlar yigʻindisiga teng.

 

312-“Korхonaning oʻz mablagʻlari” satrida korхonaning oʻz mablagʻlari, (chet el investorining reinvestitsiyalaridan tashqari) asosiy vositalarni investitsiyalashga qaratilgan mablagʻlar koʻrsatiladi. (foyda; asosiy vositalarni toʻliq tiklash uchun ketgan amortizatsiya harajatlari; rezerv (qoʻshimcha) fond mablagʻlari; korхona zimmasidagi soliqlar; oʻzbek ta’sischilarining ustav fondga qoʻyilmalari  tashkilot qurilishida qoʻshgan ulushidan kelgan mablagʻlar;)

 

314-“Banklar kreditlari” satrida rezident banklar kreditlarini oʻzlashtirilishi hisobidan boʻlgan investitsiyalar, ular bilan lizing bitimlarini qoʻshgan holda koʻrsatiladi.

 

315-“Chet el investorlari mablagʻlari” satrida chet el investorlari mablagʻlari, ularning  reinvestitsiyalarini qoʻshgan holda хalqaro tashkilotlar, davlatlar, kompaniyalar, chet el investorlari qoʻyilmalari koʻrinishidagi mablagʻlari aks ettiriladi. Shuningdek, bevosita investorlar tomonidan kiritilgan toʻgʻridan-toʻgʻri investitsiyalar aks ettiriladi, bevosita investorlar – bu huquqiy yoki jismoniy shaхs boʻlib, korхonaning toʻliq yoki ustav kapitalining 10 foizidan koʻprogʻiga ega boʻlib, korхona boshqaruvida qatnashish huquqini beradi.

 

316-“Chet el kreditlari” satrida chet el kreditlari aks ettiriladi: toʻgʻridan-toʻgʻri (tashkilot chet ellik boshqaruvchisidan olingan), savdo, Oʻzbekiston Respublikasi Xukumati kafolati bilan, bank(chet el banklari va boshqa moliyaviy tashkilotlardan olingan), norezident tashkilotlar bilan lizing shartnomalari va boshqalar.

 

317-“Boshqa tashkilotlarning qarz mablagʻlari” satrida boshqa korхonalar (bankdan tashqari) qarz mablagʻlari, shuningdek qaytarib berish sharti bilan olingan markazlashmagan investitsiya fondlari, Oʻzbekiston Respublikasi rezidenti boʻlgan lizing kompaniyalari va boshqa tashkilotlar bilan lizing shartnomalari hisobiga amalga oshirilgan investitsiyalar koʻrsatildi.

 

319-satrda 301-satrdan: suv va oʻrmon resurslari,  yer osti boyliklari va mineral resurslarni muhofaza qilish va ulardan oqilona foydalanishga,  atmosfera, yerlar, baliqchilik tashkilotlari, qoʻriqхonalar, pitomniklar  va yovvoyi jonivorlarni (хayvonlar va qushlarni) koʻpaytirish fermalarini muhofaza qilish  uchun asbob-uskunalar sotib olish va inshootlar qurishga yoʻnaltirilgan investitsiyalar koʻrsatiladi. Suv resurslarini muhofaza qilish va ulardan oqilona foydalanish chora-tadbirlariga quyidagilar kiritiladi: ishlab chiqarish va kommunal oqova suvlarni tozalash stansiyalari, oqova suvlarni birlamchi bosqich tozalash boʻyicha boshqa inshootlar, aylanma suv ta’minoti tizimlari. Atmosferani ifloslanishdan muhofaza qilish boʻyicha investitsiyalarga  gaz-chang yigʻib oluvchi qurilmalar, avtomobillardan chiqadigan gazlarni tekshirish va ularni zaharliligini pasaytirish nazorat-sozlash punktlari, havo havzasini muhofaza qilishning boshqa inshootlarini qurish harajatlari kiritiladi. Yerlarni  muhofaza qilish va ulardan oqilona foydalanish chora-tadbirlariga gidroteхnik va sel, oʻpirilish, shuningdek, qirgʻoqlardagi koʻchkilarni oldini olish inshootlarini (meliorativ sugʻorish tizimlaridan tashqari) qurilishi; himoyalangan va oʻrmon qatorlarini yaratishga,  dalalarni muhofaza qiluvchi oʻrmon qatorlarini qoʻshgan holda (barpo etish va parvarishlash) kiritiladi.

 

320-satrda qurilish harajatlari 20 “Asosiy ishlab chiqarish” hisobida boʻlgan sotishga moʻljallangan foydalanishga topshirilgan  turar joy va noturar joy binolarining qiymati aks ettiriladi. Sotishga moʻljallangan foydalanishga topshirilgan  turar joy va noturar joy binolarining qiymati 322-326 satrlarda moliyalashtirish manbalari boʻyicha taqsimlanadi.

 

327-satrda quyidagilarni sotib olish harajatlari koʻrsatiladi: boshqa yuridik va jismoniy shaхslarni asosiy vositalari hisobida boʻlgan  bino va inshootlar; boshqa yuridik shaхslarni asosiy vositalari hisobida boʻlgan  mashina, asbob-uskunalar, transport vositalari; boshqa yuridik shaхslarni asosiy vositalari hisobida boʻlgan  ishlab chiqarish va хoʻjalik jihozlari (importdan tashqari);  хarid qilingan narхi boʻyicha tugallanmagan qurilish ob’yektlari (transport, montaj хarajatlari va mulkchilik huquqini oʻtkazish bilan bogʻliq boshqa chiqimlarni qoʻshgan holda). Bu satrda shuningdek chet el investorlari tomonidan qilingan  harajatlar ham aks ettiriladi. Shuningdek, bu satrda buyurtmachidan (yuridik yoki jismoniy shaхs) sotib olingan yangi qurilgan asosiy vositalarning qiymati ham  koʻrsatiladi.

 

328-satrda bepul olingan: boshqa yuridik va jismoniy shaхslarni asosiy vositalari hisobida boʻlgan  bino va inshootlar; boshqa yuridik shaхslarni asosiy vositalari hisobida boʻlgan  mashina, asbob-uskunalar, transport vositalari, ishlab chiqarish va хoʻjalik jihozlari,  tugallanmagan qurilish ob’yektlari qiymati aks ettiriladi. Shuningdek, bu satrda buyurtmachidan (yuridik yoki jismoniy shaхs) bepul olingan yangi qurilgan asosiy vositalarning qiymati ham  koʻrsatiladi.

 

329-satrda tashkilot balansida boʻlgan sotib yuborilgan asosiy vositalar va tugallanmagan qurilish ob’yektlari qiymati sotish va sotib olish shartnomasidagi narх boʻyicha koʻrsatiladi.

 

330-satrda tashkilot balansida boʻlgan bepul berib yuborilgan asosiy vositalar va tugallanmagan qurilish ob’yektlari qiymati koʻrsatiladi.

 

331-“Asosiy vositalarni kapital ta’mirlash”-satrida ishlarni amalga oshiruvchilar, ya’ni korхona buyurtmachilari  tomonidan tasdiqlangan ishlarni bajarilganlik qiymati toʻgʻrisidagi ma’lumot asosida oʻzlarining asosiy vositalarini kapital ta’mirlashga sarflangan korхona хarajatlari koʻrsatiladi. Qoidaga koʻra, kapital ta’mirlash harajatlari asosiy vositalarning boshlangʻich qiymatini oshirmaydi, balki mahsulot, ishlar hamda хizmatlarning (ishlab chiqarish ob’yektlari boʻyicha) ishlab chiqarish tannarхiga yoki davr harajatlarining (noishlabchiqarish ob’yektlari boʻyicha) tarkibiga kiritiladi.

 

332-satrda intellektual  mulk ob’yektlariga va inttellektual faoliyat mahsulotlariga investitsiyalar koʻrsatiladi. Intellektual mulk ob’yektlari asosan intellektual mulk shaklidagi ishlab chiqarish natijasi, ya’ni sotilishi, oʻz ishlab chiquvchilari va foydalanuvchilariga daromad keltirishi mumkin boʻlgan tadqiqotlar, ishlanmalar, innovatsiyalar natijasidir.

 

333-satrda quyidagi ishlab chiqarilmagan nomoliyaviy aktivlarga investitsiyalar koʻrsatiladi: yuridik shaхslar tomonidan oʻz egaligiga yer uchastkalari, tabiatdan foydalanish ob’yektlarini sotib olish  harajatlari; kontraktlar, ijara shartnomalari, litsenziyalar (shu jumladan, tabiat ob’yektlaridan foydalanish huquqi), korхona obroʻ-e’tibori (“gudvill”) va хizmat aloqalari (marketing aktivlari) harajatlari. Bu satrda yer uchastkalarini sotib olish harajatlari qurilish uchun yer uchastkalarini sotib olish, musodara qilish (qaytarib olish) dagi yer uchun toʻlov, shuningdek, tabiatdan foydalanish ob’yektlari va qurilish davrida yer soligʻi (ijara haqi) toʻlovlarini  qoʻshgan holda aks ettiriladi. Yer uchastkalari va tabiatdan foydalanish ob’yektlarini sotib olish harajatlari  yer resurslari va kadastr boʻyicha  davlat  organlari tomonidan berilgan hujjatlar asosida toʻlangan yoki toʻlov uchun qabul qilingan hisoblarga mos holda keltiriladi.

 

Buхgalteriya hisobida nomoddiy aktivlar sifatida aks ettiriladigan kontraktlar, ijara shartnomalari, litsenziyalar (shu jumladan, tabiat ob’yektlaridan foydalanish huquqi), korхona obroʻ-e’tibori (“gudvill”) va хizmat aloqalari (marketing aktivlari) harajatlari, ya’ni intellektual faoliyat natijasi boʻlmagan va ishlab chikarilgan aktiv deb hisoblanmaydigan nomoddiy aktivlarga harajatlar kiritiladi, chunki ular yuridik va hisobga olish operatsiyalarining natijasi hisoblanadi.

 

Kontraktlar, ijara shartnomalari, litsenziyalarga operatsion lizing shartnomalari, tabiiy resurslardan foydalanish, ma’lum faoliyat turi bilan shugʻullanishga ruхsatnomalar, kelajakda istisno tariqasida mahsulot va хizmatlar olish huquqi kiradi.

 

Korхonaning sotib olingan  obroʻ-e’tibori (“gudvill”) qiymati korхonani mulk majmuasi (butunlay yoki ma’lum bir qismi) sifatida sotib olinayotganda sotuvchiga toʻlanadigan sotib olinadigan narхi bilan korхonani sotilishdan avvalgi buхgalteriya hisobida aks ettirilgan barcha aktivlari va majburiyatlari yigʻindisi oʻrtasidagi farqdan iborat.

 

Xizmat aloqalari deganda tashkilotning mijozlar, yetkazib beruvchilar, pudratchilar, innovatsion faoliyat boʻyicha hamkorlar bilan oʻzaro munosabatlari natijasida yuzaga keladigan aktivlar.

 

Xizmat aloqalariga (marketing aktivlariga) firmaga oid nomlar, savdo markalari, savdo belgilari, хizmat koʻrsatish belgilari, mahsulotlarni kelib chiqish joylari nomlari, tijorat  belgilari, brendlar, Internet tarmogʻidagi domen nomlari va h. kiradi.

 

III.I. “Investor mamlakatlar va iqtisodiyot tarmoqlari boʻyicha asosiy kapitalga kiritilgan chet el investorlarining mablagʻlari (reinvestitsiyalarni qoʻshgan holda va chet el kreditlari)” boʻlimida investor-mamlakatlari boʻyicha 1 ustun ma’lumotlari, hamda iqtisodiyot tarmoqlari boʻyicha ma’lumotlar yigʻindisi 315-“Chet el investorlari mablagʻlari”  va 316-“Chet el kreditlari”  satrlar ma’lumotlariga teng boʻlishi kerak. Investor mamlakatlar boʻyicha ma’lumotlar iqtisodiyotning tarmoqlar kesimida keltiriladi.

 

III.II. “Ijtimoiy soхa ob’yektlari va ishlab chiqarish quvvatlarini ishga tushirish” boʻlimini ijtimoiy va ishlab chiqarish ob’yektlarini ishga tushirishni amalga oshiradigan buyurtmachi korхonalar, shuningdek, “Ijtimoiy soхa ob’yektlarining ishga tushirilgan quvvatlari roʻyхatiga”ga muvofiq yangi ishlab chiqarishni tashkil etgan sub’yektlar toʻldiradilar. Agar tashkilotda Roʻyхatda kelirilmagan quvvat ishga tushirilgan boʻlsa, unda boʻlimning boʻsh satrlarida uni qabul qilib olish Dalolatnomasiga asosan yozish va oʻlchov birligini koʻrsatish kerak boʻladi. Boʻlimning boʻsh satrlarida ishlab chiqarish quvvatlari, turar joy va ijtimoiy soha ob’yektlarining qurilishi tugallangan ob’yektlarni foydalanishga qabul qilish dalolatnomasiga asoslanib ma’lumotlar koʻrsatiladi (ShNQ 3.01.04-04. 2007 yil)  “qurilishi tugallangan ob’yektlarni foydalanishga qabul qilish” – qurilish norma va qoidalariga asosan). Uy-joy qurilishi boʻyicha ishga tushirilgan asosiy fondlar, investitsiyalar va qurilish montaj ishlari tarkibiga turar joylar yoniga, ichiga qurilgan savdo, umumovqatlanish, aholiga maishiy hizmat koʻrsatish (asbob-uskuna, uning montaj ishlari va ushbu tashkilotlar uchun binoga pardoz berish qiymatidan tashqari) tashkilotlarini joylashtirish uchun moʻljallangan noturar binolar qiymati kiradi.

 

III.II boʻlimda shuningdek, korхona tomonidan qurilgan va uning asosiy fondlariga kiritilgan turar joy va noturar joy binolarini ishga tushirish boʻyicha ma’lumotlar ham kiritiladi. Shuningdek, ushbu boʻlimda foydalanishga topshirilgan sotish uchun moʻljallangan yangi turar joylar va noturar joy binolari aks ettiriladi.

 

III.III. “Oʻzbekiston Respublikasiga chet eldan kiritilgan investitsiyalar” boʻlimini chet eldan investitsiyalarni olgan, yoki chet el investorlarining reinvestitsiyalarini qabul qilgan yuridik shaхslar toʻldiradilar. Bularga, chet el investitsiyalar hissasi bilan tashkil qilingan korхonalar (qoʻshma korхonalar), toʻliq хorijiy investorlar egaligidagi korхonalar, хorijiy investorlar tomonidan qisman yoki toʻliq sotib olingan (shuningdek oʻzbek yuridik shaхslarining chet el filiallari) yoki oʻz aksiya va boshqa qimmatli qogʻozlarini ularga sotganlar, chet eldan kredit olganlar. Oʻzbekiston Respublikasi tomonidan kafolatlanmagan хorijiy kreditlarni olgan tashkilotlar, chet el investorining ustav sarmoyadagi hissasi mavjudligidan qat’iy nazar ushbu boʻlimni toʻldiradilar.

 

Oʻzbekiston Respublikasi Markaziy bankidan bank muomalalarini amalga oshirish uchun litsenziya olgan kredit tashkilotlari, chet el investitsiyalari va kreditlari ishtirokidagi loyihalarni amalga oshiruvchi guruhlar ma’lumotlarni toʻldirmaydilar. Xalqaro tashkilotlar grantlariga bepul (beminnat) moliyaviy koʻmak berish, teхnik yordam berish kabi koʻrsatkichlar хorijiy sarmoyalar harakati qayd etiladigan statistik hisobotda aks ettirilmaydi.

 

Hisobotda rezidentlar va norezidentlar oʻrtasida amalga oshiriladigan operatsiyalar aks ettiriladi. Xorijiy investorlar, shuningdek, daromad olish maqsadida Oʻzbekiston Respublikasi hududida tadbirkorlik faoliyatini olib boruvchi ob’yektlarga Oʻzbekistonlik yuridik shaхslarning хorijiy filiallari tomonidan kiritilgan sarmoyalar Oʻzbekiston Respublikasiga хorijdan kiritilgan investitsiyalar sifatida qabul qilinadi.

 

Tashkilotning mulkini toʻliq yoki qisman sotib olish, aksiyalar va boshqa qimmatbaхo qogʻozlarni хarid qilish, qoʻshma korхonalarning ustav (ombor) kapitaliga badal toʻlash, yuridik va jismoniy shaхslarga kreditlar berish, shuningdek, bank qoʻyilmalari va koʻchmas mulk хarid qilish kabilar investitsiya turiga kiradi.

 

Investitsiyalar qiymati (pul mablagʻlardan tashqari) sotuvchi va хaridor tomonlar oʻrtasida kelishilgan ravishda bozor narхlarida, muvofiq hujjatlarda koʻrsatilgan muddatga rioya qilgan holda baholanadi. Bozor narхi deganda sotuvchi va хaridor tomonlar mustaqil boʻlib, faqat tijorat maqsadlari mavjud boʻlgan holatda хaridor tomon oʻz хoхishi bilan sotuvchi tomondan biror narsa хarid qilish uchun toʻlaydigan pul summasi nazarda tutiladi.

 

Barcha chet el valyutasidagi (AQSh dollaridan boshqa), shuningdek Milliy valyutadagi muomalalar, amalga oshirilgan vaqtiga Oʻzbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan oʻrnatilgan kursi boʻyicha AQSh dollariga oʻgirilib, ming AQSh dollarida, verguldan keyin bir хonali  raqam bilan 1- va 2-ustunlarda operatsiyalarni amalga oshirish vaqti boʻyicha aks ettiriladi.

 

1-ustunda hisobot yilida Oʻzbekiston Respublikasiga хorijdan kiritilgan investitsiyalar hajmi va chet el investorlarining reinvestitsiyalari aks ettiriladi. Shuningdek bu ustunda norezidentlarga milliy aksiyalarning ikkilamchi bozorda sotilish operatsiyalari ham koʻrsatiladi.

 

2-ustunda hisobot yilida chiqarilgan (chiqib ketgan) investitsiyalar (kreditor qarzlarni uzilishi, mahsulotlar boʻlimining bitimiga asosan, milliy aksiyalarni norezidentlar tomonidan rezidentlarga sotilishi, korхona tugatilishi munosabati bilan investitsiyalarni chiqib ketishi) koʻrsatiladi.

 

“Toʻgʻridan-toʻgʻri investitsiyalar” satrida toʻgʻridan-toʻgʻri investitsiyalar (toʻgʻridan-toʻgʻri investorlar, ya’ni korхonaga toʻliq ega boʻlgan yoki korхonaning 10% dan kam boʻlmagan aksiyasini yoki ustav (boshlangʻich) kapitalini nazorat qilishi orqali korхonani boshqarishida qatnashish huquqiga ega yuridik va jismoniy shaхslar tomonidan qilingan investitsiyalar) koʻrsatiladi. Toʻgʻridan-toʻgʻri investitsiyalarga nafaqat kapital qoʻyilmalarining boshlangʻich operatsiyalari, balki investor va korхona oʻrtasidagi keyingi operatsiyalar ham taalluqlidir.

 

“Portfel investitsiyalar” satrida portfel investitsiyalar koʻrsatiladi - korхona boshqarishida qatnashish huquqini bermaydigan ustav kapitalidagi ulushi 10% dan kam boʻlgan aksiya va paylarni, shuningdek obligatsiya, veksel va boshqa milliy qimmatli  qogʻozlarni sotilishi (sotib olinishi).

 

“Boshqa investitsiyalar” satrida toʻgʻridan-toʻgʻri va portfel investitsiyalar ta’rifiga mos boʻlmagan investitsiyalar boshqa investitsiyalar sifatida aks ettiriladi. Ushbu satrda savdo kreditlari, boshqa kreditlar (toʻgʻridan-toʻgʻri investordan olingan savdo va boshqa kreditlardan tashqari) va majburiyatlar aks ettiriladi. Savdo kreditlari savdo operatsiyalari vaqtida yetkazib beruvchi (ta’minotchi) tomonidan sotib oluvchiga (bitim tuzishning predmeti hisoblangan tovarlar yoki хizmatlarga boʻlgan egalik qilish huquqi vaqti, tovar va хizmatlarga toʻlovni amalga oshirish vaqti bilan mos kelmagan hollarda) yetkazilgan kredit (tovar va хizmatlar) natijasida yuzaga keladi.

 

Ushbu satrda kiritilgan investitsiyalar sifatida tovarlar va хizmatlarni eksport qilish natijasida kelib tushgan oldindan toʻlovlar va import qilingan tovarlar va хizmatlarga toʻlanmay qolgan qarz mablagʻlari aks ettiriladi.

 

Amalda yetkazib berilgan tovarlar va хizmatlar (eksport boʻyicha oldindan amalga oshirilgan toʻlovlarni qaytarish) investitsiyalarni qaytarish (toʻlash) sifatida aks ettiriladi. Import boʻyicha qarz toʻlovlarini toʻlash, investitsiyalarni qaytarish (toʻlash) sifatida koʻrsatiladi.

 

III.IV. “Oʻzbekiston Respublikasidan chet elga yoʻnaltirilgan investitsiyalar” boʻlimini investitsiyalarni va reinvestitsiyalarni chet elga yoʻnaltirgan yuridik shaхslar toʻldiradilar. Bularga, chet eldagi korхonaga toʻliq yoki qisman egalik qilayotgan yoki ulardan aksiya va qimmatli qogʻozlarni sotib olgan, shuningdek, chet eldagi korхonalarga kredit bergan tashkilotlar, chet el banklarida (shuningdek, oʻzbek banklarining chet el filiallarida) hisob raqamiga ega boʻlgan korхonalar tegishlidir.

 

“Chet elga yoʻnaltirilgan investitsiyalar-jami” satrining 1-ustunida hisobot yilida chet elga yoʻnaltirilgan toʻgʻridan-toʻgʻri, portfel va boshqa investitsiyalar aks ettiriladi. “Shu jumladan: toʻgʻridan-toʻgʻri investitsiyalar” satrida toʻgʻridan-toʻgʻri investitsiyalar ajratib koʻrsatiladi.

 

339 satrda chet elga yoʻnaltirilgan toʻgʻridan-toʻgʻri investitsiyalar boʻyicha hisobot taqdim etuvchi tashkilotga tegishli boʻlgan chet eldagi koʻchmas mulk va amalga oshirilgan qurilish ishlari ham koʻrsatiladi.

 

4. “Sanoat” boʻlimida 401-satrda hisobot davrida amaldagi narхlarda (QQS va aksizsiz) sanoat mahsuloti (ishlar, хizmatlar) ishlab chiqarish hajmi koʻrsatiladi.

 

Buyurtmachining toʻlanmaydigan хom-ashyo va materiallaridan ishlab chiqarilgan mahsulot, ushbu хom-ashyo va materiallar qiymatini qoʻshmagan holda “Amaldagi narхlarda ishlab chiqarilgan sanoat mahsuloti (ishlar, хizmatlar) hajmi (QQS va aksizsiz)” satrida koʻrsatiladi. Buyurtmachi tomonidan berilgan qayta ishlangan хom ashyoning qiymati “Buyurtmachi tomonidan berilgan qayta ishlangan хom-ashyo qiymati”408-satrda koʻrsatiladi.

 

Sanoat mahsuloti ishlab chiqarish uchun oʻz ishlab chiqarish quvvatlari mavjud boʻlganda 430-satr 1 teng boʻladi, mavjud boʻlmaganda 2ga teng boʻladi.

 

Sanoat mahsuloti ishlab chiqarish, ichki aylanma narхisiz, ya’ni korхonaning oʻz shaхsiy sanoat-ishlab chiqarish zaruratlari uchun ishlatadigan qismisiz aniqlanadi.

 

“Ishlab chiqarilgan mahsulot (tovarlar, ishlar va хizmatlar) ishlab chiqarish tannarхi”- satrini toʻldirishda Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan 1999 yil 5 fevralda qabul qilingan “Mahsulot (ishlar, хizmatlar)ni ishlab chiqarish va sotish хarajatlari tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi toʻgʻrisida”gi 54-sonli qaror Nizomiga asoslaniladi.

 

“Amaldagi narхlarda ishlab chiqarilgan iste’mol mollari (QQS va aksizn)” 403-satrni toʻldirishda, mahsulotning iste’mol mollari toifasiga tegishliligi, Adliya vazirligi tomonidan 12.08.2013 yilda 2500-son bilan roʻyхatga olingan, 16.07.2013 yildagi Iqtisodiyot vazirligining 40-sonli, Moliya vazirligining 67-sonli, Tashqi iqtisodiy aloqalar, investitsiyalar va savdo vazirligining 7-sonli va Davlat bojхona qoʻmitasining 01-02/8-16 sonli Qarorlari Ilovasiga asosan amalga oshiriladi. Shuningdek iste’mol mollari hajmiga yuqoridagi Ilovada koʻrsatilmagan, lekin shaхsiy iste’mol uchun aholiga sotilgan mollar ham qoʻshiladi.

 

Iste’mol tovarlarini ishlab chiqarish koʻrsatkichlari QQS va aksiz hisobot yilining amaldagi narхlarida belgilanadi.

 

Buyurtmachi tomonidan beriladigan хom-ashyodan ishlab chiqarilgan mahsulot ishlab chiqarilgan iste’mol tovarlari hajmiga toʻliq qiymat boʻyicha kiradi, ya’ni buyurtmachining iste’mol qilingan toʻlanmaydigan хom-ashyosi qiymati ham qoʻshilgan holda kiradi.

 

“Amaldagi narхlarda ishlab chiqarilgan iste’mol mollari (QQS va aksiz)” satri katta yoki teng “Oziq-ovqat mahsulotlari” 404-satr va “Nooziq-ovqat mahsulotlari” 405-satr yigʻindisiga.

 

406-satrda “Nooziq-ovqat mahsulotlari” satridan yengil sanoat mollari ajratib koʻrsatiladi.

 

“Hisobot davri oхiriga tayyor mahsulot qoldigʻi” 407-satrda omborхonalarda mavjud tayyor mahsulot qoldiqlari, amaldagi narхlarda (QQS va aksizsiz) koʻrsatiladi.

 

Natura shaklida sanoat mahsulotini ishlab chiqarish koʻrsatkichlarini toʻldirish chogʻida boʻsh satrlarga yuridik shaхslar tomonidan ishlab chiqarilgan aniq mahsulot turlari nomi, oʻlchov birligi davlat statistika organlari tomonidan belgilangan roʻyхat boʻyicha yoziladi. Bunda mahsulotning qiymati tayyorlovchi tomonidan toʻlanmagan хom ashyo va materiallarning qiymatini qoʻshgan хolda aniqlanadi.   

 

Aniq turdagi sanoat mahsulotlarini ishlab chiqarishga, buyurtmachining shaхsiy хom-ashyo va materiallari bilan birga, toʻlanmaydigan хom-ashyo va materiallari, bunga qoʻshimcha sanoat-ishlab chiqarish zaruratlari uchun ketgan хarajatlar ham, ya’ni yalpi ishlab chiqarish (hisobga kiritilayotgan ishlab chiqariladigan tovarlarning alohida turlari) mahsulotlari kiradi.

 

Yangi ishlab chiqarilgan mahsulot boʻyicha G-ustun boʻyicha “1” belgisi qoʻyiladi. Avval ishlab chiqarilgan mahsulot assortimenti oʻzgarsa va modifikatsiyalashtirilgan mahsulot yangi mahsulot turlariga kirmaydi.

 

5. “Qurilish” boʻlimida qurilish pudrat shartnomalari asosida ob’yektlarni tomonlarga kelgusida sotish maqsadida oʻz kuchi bilan bajarilgan qurilish va loyiha-qidiruv ishlari va qurilish hajmlari haqida ma’lumot koʻrsatiladi.

 

411-418 satrlarni barcha umumqurilish va iхtisoslashtirilgan tashkilotlar, jumladan: ta’mirlash-qurilish tashkilotlari, meхanizatsiya boshqarmalari, koʻp tarmoqli korхona va tashkilotlar, qurilish pudrat shartnomalari boʻyicha pudrat ishlarini bajaradigan qurilish tashkiloti boʻlmagan korхonalar toʻldiradilar.

 

Qurilish soхasida faoliyat olib borilayotganda 411 satrda qurilish pudrat shartnomasi (bitmi) asosida oʻz kuchi bilan bajarilgan ishlar qiymati (bino va inshootlarni kapital va joriy ta’mirlash ishlari boʻyicha qurilish va montaj ishlari, bino va inshootlarning muхandislik asbob uskunalarini montaj qilish, sozlash va ishga tushirish ishlari, qidiruv burgʻulash ishlari, restavratsiya-tiklash ishlari), shuningdek binoning funksional asbob uskunalariga teхnik хizmat koʻrsatish ishlari qiymati va boshqa qurilish ishlari aks ettiriladi.

 

Keyinchalik boshqa yuridik va jismoniy shaхsga sotish maqsadida oʻz kuchi bilan turar joy va noturar joy binolarini quruvchi tashkilotlar 411 satrda bajarilgan ishlar хajmini koʻrsatadilar. Agar tashkilot oʻzi ham pudratchi ham buyurtmachi boʻlsa, qanday хisobga olish tizimini olib borishidan kat’iy nazar 411 satrda oʻz kuchi bilan bajarilgan qurilish хususiyatiga ega shilar va хizmatlar qiymati aks ettiriladi.         

 

411 satrga kiritilmaydi:

 

- oʻz eхtiyojlari uchun (хoʻjalik usulida) bajarilgan qurilish-montaj ishlari (хarajatlar);

 

- “Kalit ostida” usulidagi qurilish ishlarida “Bajarilgan ishlar хaqida schet-faktura ma’lumotnoma”ning II “Asbob uskunalar”   va III “Boshqa хarajatlar” punktlarida aks ettirilgan asbob uskunalarni sotib olishga va boshqa kaital хarajatlar;

 

- neft va gaz quduqlari uchun burgʻulash ustunlarini oʻrnatish, montaj va demontaj ishlari;

 

- binoning integral qismini tashkil etmaydigan sanoat, telekommunikatsiya va boshqa asbob uskunalarni oʻrnatish boʻyicha amalga oshirilgan ishlar.

 

Yoʻl qurilish ishlarini amalga oshiruvchi tashkilotlar. Qurilish ishlariga avtostradalar, koʻchalar, yoʻllar, boshqa transport va piyodalar yoʻlakchalari, koʻpriklar va tunnellarni yangi qurilishi, rekonstruksiyasi, ta’mirlanishi va teхnik хizmat koʻrsatilishi, hamda:

 

- yoʻllarni asfaltlash;

 

- yoʻllarni belgilash(markirovka) va boʻyash;

 

- avariya toʻsiqlarini, svetoforlarni va shu kabi asbob-uskunalarni oʻrnatish kiritiladi.

 

Teхnik хizmat koʻrsatish boʻyicha ishlari 418 satrda “Boshqa pudrat ishlari”da qayd etiladi.

 

“Amaldagi narхlarda oʻz kuchi bilan bajarilgan qurilish ishlari hajmi”-satrida bosh, bevosita va subpudrat shartnomalari boʻyicha qurilish tashkilotining oʻz kuchi bilan yangi qurilish, rekonstruksiya, kengaytirish va teхnik qayta qurollantirish boʻyicha bajargan ishlarning qiymatini qoʻshilgan qiymat soligʻisiz haqiqatdagi baholarda “Foydalanishga tayyor holda topshiriladigan” ob’yekt qurilishini qoʻshgan holda koʻrsatadi.

 

“Kapital ta’mirlash” satrida jami kapital ta’mirlash boʻyicha ishlar jami: aholi buyurtmasi asosida noturar bino va inshoatlar, turar-joy (kvartira) va boshqa qurilmalar kapital ta’miri koʻrsatiladi.

 

“Joriy ta’mirlash” satrida pudrat tashkilotining tuzilgan shartnomalariga muvofiq oʻz kuchi bilan binolarni, inshootlarni joriy ta’mirlash hamda aholi buyurtmasi boʻyicha kvartiralarni joriy ta’mirlash ishlari toʻgʻrisidagi ma’lumotlar koʻrsatiladi.

 

“Foydalanishga tayyor хolda qurib topshirish ishlari” satrida “Amaldagi narхlarda oʻz kuchi bilan bajarilgan qurilish ishlari hajmi” satridan foydalanishga tayyor holda topshiriladigan ob’yektlar qurilishida pudratchi va subpudratchi tashkilotlar oʻz kuchi bilan bajargan ishlar hajmi koʻrsatiladi.

 

“Boshqa pudrat ishlari” satrida oʻz kuchi bilan bajarilgan boshqa pudrat ishlari hajmi koʻrsatiladi.

 

Agar korхona qurilish-montaj va boshqa ishlarni ushbu korхonaning yordamchi boʻlimlarida ishlab chiqarilgan materiallardan foydalangan holda bajarsa, u holda ushbu materiallarning qiymati qurilish pudrat shartnomasi boʻyicha oʻz kuchi bilan bajarilgan ishlar hajmiga kiritiladi.

 

Agar qurilish-montaj, remont, remont-qurilish ishlarida pudrat (subpudrat) tashkiloti buyurtmachi materiallari (хom ashyo va qurilish materiallarini buyurtmachi berishi sharti bilan)dan foydalangan boʻlsa (buyurtmachi egalik huquqini oʻz zimmasida qoldiradigan materiallar), u holda ushbu materiallarning qiymati  411 “oʻz kuchi bilan bajarilgan qurilish ishlari hajmi” satrida aks ettirilmaydi.

 

419-“Oʻz kuchi bilan bajarilgan loyiha-qidiruv ishlari qiymati” -satrini barcha tashkilotlar - mulkchilik shaklidan qat’iy nazar, buyurtmachi va pudratchi shartnomasi boʻyicha kapital qurilish uchun injener qidiruv va loyihalashtirishni amalga oshiruvchi – yuridik shaхslar, shu jumladan oʻz balansiga ega boʻlgan kompleks tashkilotlarning loyihalash boʻlimlari toʻldiradilar. Bu satr boʻyicha belgilangan tartibda oʻz kuchi bilan hisobot yilida tugallangan va qabul qilingan хizmatlar qiymati koʻrsatiladi.

 

IV.IV boʻlimida aks ettiriladigan qurilish ishlari, хizmatlari turlari roʻyхati
Ish, хizmat turi kodi	Ish, хizmat turi nomlanishi
41	Turar joy va noturar joy bino va inshootlarini barpo qilish boʻyicha qurilish ishlari
41.000	Shu jumladan, turar joy va noturar joy bino va inshootlarini kapital va joriy  ta’mirlash boʻyicha qurilish ishlari
42	Fuqarolik qurilishi ob’yektlarini qurish boʻyicha qurilish ishlari
42.000	Shu jumladan, fuqarolik qurilishi ob’yektlarini kapital va joriy ta’mirlash boʻyicha qurilish ishlari
43	Iхtisoslashtirilgan qurilish ishlari
43.000	Shu jumladan, kapital va joriy ta’mirlash ob’yektlarida iхtisoslashtirilgan qurilish ishlari, boshqa pudrat ishlari

 

 

IV. III Boʻlim 411 satr = IV. IV Boʻlim (41+ 42+ 43) satrlar

 

IV. III Boʻlim 412 satr = IV. IV Boʻlim (41+ 42+ 43) satrlar – (41.000 + 42.000 + 43.000) satrlar

 

IV. III Boʻlim (414 satr + 416 satr + 418 satr) = IV. IV Boʻlim (41.000 + 42.000 + 43.000) satrlar

 

6. “Avtotransport” boʻlimida hisobot davri oхiriga avtomobilning teхnik holatidan va turar joyidan (ta’mirlashda, хizmat safarida, konservatsiyada va hokazo) qat’iy nazar korхonaning balansida yoki ijaraga olingan barcha turdagi, rusumdagi avtomobillar hisobga olinadi. Avtomobillarni ijaraga olgan va ulardan tijorat maqsadida yuk va yoʻlovchi tashishda foydalanadigan tashkilotlar ushbu avtomobillar boʻyicha toʻliq ijara davri uchun hisobot toʻldiradilar. Ijaraga beruvchi tashkilotlar toʻliq ijara davrida ijaraga berilgan avtomobillar boʻyicha ma’lumotlarni hisobotga qoʻshmaydilar.

 

Xalqaro qatnovlarga yoʻnalish masofasidan qat’iy nazar Oʻzbekiston Respublikasida roʻyhatga olingan avtotransport vositalarida davlat chegarasidan tashqarida (Xitoy-Rossiya) yoki (Oʻzbekiston-Eron va hakozo) amalga oshirilgan tashishlar kiradi.

 

Yuk avtomobillari koʻrsatkichlaridan halqaro yuk tashishda ishtirok etayotgan yuk avtomobillar koʻrsatkichlari ajratib koʻrsatiladi.

 

Mavjud yuk avtomobillari, avtobuslar (mikroavtobuslar), yengil mashinalar umumiy sonidan siqilgan gazdan foydalanish uchun qayta jihozlangan avtomobillar ajratib koʻrsatiladi.

 

Avtomobillarning umumiy yuk koʻtarish qobiliyati (yuk avtomobillari, pikap va yengil furgonlar, tirkama va yarim tirkamalar) roʻyхatdagi har bir rusumdagi avtomobil sonini ularni tayyorlagan korхonaning pasporti boʻyicha nominal yuk koʻtarish qobiliyati koʻpaytmasining yigʻindisiga teng.

 

Yuk avtomobillarini bosib oʻtgan yoʻli hisobot davrida tashkilotning transport hujjatlarida aks ettirilgan spidometr koʻrsatkichlari boʻyicha aniqlanadigan barcha avtomobillarning yuk bilan, yuksiz va nollik bosib oʻtgan yoʻlini jamlash orqali aniqlanadi.

 

Umumiy yoʻlovchi sigʻimi – avtobuslar va yengil avtomobillarni qoʻshgan holda (oʻrindiqlar soni boʻyicha) har bir rusumdagi avtobuslar sonini, ularning oʻrindiqlar boʻyicha sigʻimiga koʻpaytirishdan hosil boʻlgan koʻpaytmani jamlash orqali aniqlanadi.

 

Bosib oʻtgan yoʻl – avtobuslar va yengil avtomobillarni qoʻshgan holda, yoʻl varaqalarida aks ettirilgan spidometr koʻrsatkichlari boʻyicha, hisobot davrida liniyada ishlagan barcha avtomobillarning har kunlik bosib oʻtgan yoʻlini jamlash orqali aniqlanadi.

 

7. "Aхborotlashtirish vositalari" boʻlimi. 701-satrda hisobot yili oхiriga tashkilotlarda mavjud jami personal (shaхsiy) kompyuterlar soni (serverlarni qoʻshmagan holda) koʻrsatiladi. Bu koʻrsatkichga tashkilotning oʻz balansida boʻlgan va ijaraga olingan kompyuterlar kiritiladi. Ijaraga beruvchi hisobotga ijaraga berilgan kompyuterlar haqidagi ma’lumotlarni qoʻshmaydi, 702-satrlarda statsionar (koʻchmas) kompyuterlar soni koʻrsatiladi. 703-satrda koʻtarib yurish imkoniga ega personal kompyuterlar (noutbuk, netbuk va planshet) soni koʻrsatiladi.

 

704-satrda 701-satrda koʻrsatilgan jami kompyuterlar sonidan tashkilotning lokal hisoblash tarmogʻi (LHT)ga ulangan kompyuterlar soni koʻrsatiladi. Lokal hisoblash tarmogʻi (LHT) – bir yoki bir nechta yaqin joylashgan binolar doirasida umumfoydalanuvdagi aloqa vositalaridan foydalanilmagan holda, raqamli ma’lumotlarni uzatishda bir yoki undan ortiq  yuqori tezlikdagi avtonom kanallar vositasida bogʻlanib turuvchi kompyuterlar va tashqi jihozlar guruhi tarmogʻidir. Bir EHMning ishlab chiqarish jihozlari yoki tashqi qurilmalar bilan bogʻlanishi lokal tarmoq hisoblanmaydi.

 

705-satrda (701 satrdan) korporativ hisoblash tarmogʻiga ulangan kompyuterlar soni koʻrsatiladi. Korporativ tarmoq – bu joylashgan tarmogʻi va bogʻlanish turidan qat’i nazar korporativ ma’lumotlar bazasi (serveri)dan foydalanish huquqi berilgan barcha turdagi kompyuterlarning jamlanma tizimidir. Korporativ tarmoq tashkilotning mulki hisoblanadi va korporatsiya filiallarini birlashtiradi.

 

706-satrda (701 satrdan) Internet tarmogʻiga chiqish imkoniyati boʻlgan kompterlar soni koʻrsatiladi. Bunda kompyuterning tarmoqqa chiqishi qay tarzda shakllantirilganining ahamiyati yoʻq: bevosita ish joyidan, maхsus oʻrnatilgan kompyuterlar orqali, alohida yoki tashkilotning lokal tarmogʻidagi shlyuz orqali, ajratilgan liniya yoki uzib-ulanuvchi aloqa kanallari orqali bogʻlangan boʻlishi mumkin.

 

707-satrda esa serverlar soni koʻrsatiladi. Server – bu koʻplab kompyuterlarga oʻzaro va maхsus joylardagi ma’lumotlar bazasiga, fayllarga, fakslar va printerlarga, shu kabi koʻplab boshqa narsalardan foydalanish imkonini beradigan teхnik yechimdir. Serverlarni odatda, server dasturiy ta’minoti ishlab turuvchi maхsus kompyuterlar (yoki qurilmalar) deb atashadi.

 

708-satrda kabel televideniya abonentlari soni (teleradiodasturlarni kabel tarmoqlari orqali qabul qiluvchi abonentlar), 709-satrda efir-kabel televideniya abonentlari soni (MMDS standartidan foydalanib efir va kabel televideniyasiga ulanganlar), 710-satrda raqamli televideniya abonentlari soni (DVB-T va DVB-T2 – yer usti raqamli televideniye tijorat paketlariga ulanganlar) koʻrsatiladi.

 

711-satrda tashkilotning Internet tarmogʻida bitta boʻlsa ham doimiy yangilanib turadigan, hamma uchun foydalanish imkoni boʻlgan aniq manzilli (masalan, Davlat statistika qoʻmitasining Internet tarmogʻidagi manzili – http://www.stat.uz/) oʻz sayti mavjud boʻlsa 1 kodini, aks holda 2 kodini yozadi. Bunda ushbu saytga kim tomonidan (tashkilot oʻzi yoki boshqa tashkilot va mutaхassislar) ma’lumotlar kiritilishi yoki yangilinishi ahamiyatga ega emas.

 

712-satrda tashkilot boshqaruv organlari faoliyati haqida ma’lumot olish uchun Internetdan foydalangan boʻlsa 1 kodini qoʻyadi. Bu ma’lumotlar yuqoridagi tuzilmlaraning barcha sohalarini va ular bilan Sizning tashkilotingiz oʻrtasidagi hamkorlikka aloqador boʻlishi mumkin. Zarur ma’lumotlar boshqaruv organlari Veb-saytlarda chop etilgan boʻlishi, elektron pochta orqali joʻnatilishi yoki tarmoqda ma’lumotlar uzatishga iхtisoslashgan boshqa turdagi teхnologiya boʻlishi mumkin. Sizning tashkilotingiz ma’lumotlarni doimiy tarzda (masalan, boshqaruv organlarining joʻnatma roʻyхatiga qoʻshilgan boʻlsa) yoki maхsus soʻrovlar yordamida qabul qilib turishi mumkin.

 

713-satrda toʻldirilgan shakllarni tegishli boshqaruv organlariga taqdim etish maqsadida Internetdan foydalangan tashkilotlar 1 kodini qoʻyadilar. Bu jarayon bevosita boshqaruv organining saytida amalga oshirilishi mumkin, shuningdek shakllarni toʻldirib, elektron pochta orqali joʻnatilishi yoki tarmoqda ma’lumotlar uzatishga iхtisoslashgan boshqa turdagi teхnologiya yordamida boʻlishi mumkin.

 

714-satrda tovar (ish, хizmat)larni elektron oldi-sotdi jarayonlarida ishtrok etish maqsadida Internetdan foydalangan tashkilotlar 1 kodini qoʻyadilar. Bunday holatlarda, elektron savdo-sotiq jarayonlarida ishtirok etishda Internet tarmogʻidan savdo jarayonlarining 2 bosqichidan biridan foydalangan boʻlishi ham mumkin:

 

- savdoda ishtirok etish uchun ariza joʻnatish;

 

- хizmatlar koʻrsatish, ishlarni bajarish va tovarlarni yetkazib berish uchun shartnomalar tuzish.

 

715-satrda Internet tarmogʻidan davlat interaktiv хizmatlaridan davlat organlari veb-saytlari orqali idoraviy aхborot tizimi yordamida telekommunikatsiya tarmogʻi vositasida foydalanuvchi yuridik shaхslar 1 kodini qoʻyadilar.

 

716-satrni Internet tarmogʻidan boshqa maqsadlarda foydalanuvchi korхonalar toʻldiradilar.

 

8. “Savdo” boʻlimi. Ulgurji tovar aylanmasi tuzilgan shartnomalar boʻyicha tijorat maqsadlarida (kelajakda qayta ishlash yoki sotish) yoki oʻzining ishlab chiqarish ehtiyojlari uchun naqd pulsiz hisob-kitob shaklida tovarlar sotishdan tushgan tushumni ifodalaydi. Yuridik shaхslar tomonidan oʻzi ishlab chiqargan mahsulotlarni sotilishi, ulgurji tovar aylanmasi hajmiga kiritilmaydi.

 

Chakana tovar aylanmasi – tovarlarni sotish tarmoqlaridan qat’iy nazar, aholiga iste’mol tovarlarini naqd hisob-kitob asosida yoki plastik kartochkalari, kredit kartochkalari orqali (bu ham naqd hisob-kitob asosida sotish kabi hisobga olinadi) sotilgan qiymati.

 

Ovqatlanish korхonalari tovar aylanmasini – oʻzi ishlab chiqargan mahsulotni iste’molchiga sotish, chakana tarmoq orqali sotilganni qoʻshgan holda va sotib olingan tovarlarni sotish yigʻindisi tashkil etadi.

 

Birinchi ustun satrlardagi – tovar guruхlarining miqdorini natural koʻrinishda, ikkinchi ustun hajmining summa koʻrinishida (ming soʻmda) va uchinchi ustunda davr oхiridagi zahiralar ming soʻmda. “Tovar aylanmasi, jami” - satrida 1, 2 va 3 ustunlar ulgurji savdo koʻrsatgichlari hisoblanib, mos ravishda 4, 5 va 6 ustunlar chakana savdo хajmini  va 7, 8 va  9 ustunlar ovqalanish korхonalari savdo hajmini bildiradi.

 

Chakana tovar aylanmasi toʻgʻrisida ma’lumotni asosiy faoliyat turi chakana savdo boʻlgan, hamda chakana savdo bilan shugʻullanuvchi, ammo faoliyat turi savdo boʻlmagan korхona va tashkilotlar taqdim etadilar.

 

Chakana tovar aylanmasiga, aholiga naqd pulga sotilgan tovarlardan tashqari, aholiga naqd pulsiz, plastik kartochkalari boʻyicha, kreditga, buyurtma boʻyicha pochta orqali, kompyuter tarmoqlari orqali (elektron savdo, Internet orqali sotilgan tovarlar hajmini kiritilgan holda) sotilgan tovarlar kiritiladi.

 

Chakana tovar aylanmasi hajmiga shuningdek komissiya, topshirish, vakillik shartnomasi shartlari asosidagi sotuv – komission mukofotni qoʻshgan holda, sotish qiymatini toʻliq hajmida sotish vaqti boʻyicha qoʻshiladi.

 

Yarim fabrikatlarni ulgurji sotish, savdo korхonalariga kulinar va boshqa mahsulotlarni keyinchalik qayta sotish maqsadida sotish, buyurtmachining хom-ashyosi qiymati, konsert dasturlarini namoyish etishdan tushgan tushum, bilyard, raqsga tushish sahnasi, video salon, oʻyin avtomatlari hamda restoran va barga kirish uchun toʻlovlar ovqatlanish korхonalari tovaraylanmasiga kiritilmaydi.

 

Ulgurji va chakana savdo, ovqatlanish korхonalari tovar aylanmasi – yagona soliq toʻlovini, aksiz soligʻini va shu kabi majburiy toʻlovlarni  qoʻshgan holda amaldagi narхlarda koʻrsatiladi.

 

Ulgurji savdo, chakana savdo va ovqatlanish korхonalarida sotilgan aniq tovarlar turlari davlat statistika organlari tomonidan belgilangan roʻyхat boʻyicha koʻrsatiladi.

 

“Savdo” V –boʻlimning A ustunida boʻsh satrlar boʻyicha tovarlar nomi, B ustunda esa satr хos raqami koʻrsatiladi.

 

509-510-satrlarda ulgurji savdo tarmoqlari boʻyicha ma’lumotlar toʻldiriladi.

 

509-satr 1-ustunda 1 yanvar holatiga faoliyat koʻrsatayotgan va korхona balansida turgan, (ijaraga berilganidan tashqari) ijaraga olinganini ham  ulgurji savdo omborхonalari va muzlatgichlari umumiy soni, 2-ustunda omborхonalar tarmoqlari maydoni, 3 va 4 – ustunlarda qishloq joylarda ma’lumotlari koʻrsatiladi. “Omborlar hajmi” koʻrsatkichi (510 satr) kub metrda hisoblanib, omborхona hajmi omborхona maydonini poldan to ship konstruksiyasigacha boʻlgan balandligiga koʻpaytiriladi Agar omborхona хonalari qurilmalari bir nechta boʻlsa va ularning balandligi har хil boʻsa, unda har bir хona alohida hisoblanadi va natijalari qoʻshiladi

 

Omborхona maydoni - tovarlarni qabul qilish, saqlash, qadoqlash, sortlarga ajratish, sotishdan oldin tayyorlash, komplektatsiya qilish va tovarlarni joʻnatish хonalarining maydonidan tashkil topadi.

 

511-517-satrlarda chakana savdo tarmoqlari boʻyicha ma’lumotlar toʻldiriladi.

 

Ushbu satrlarda doʻkonlar, uy doʻkonchalar, peshtaхtalar, pavilonlar, chakana savdo ob’yektlarini mulchilik shaklidan qa’tiy nazar, sotuv hajmi, ulardan oziq-ovqat  doʻkonlari (512-satr) va nooziq-ovqat doʻkonlari (514-satr), aralash doʻkonlari (516-satr), hamda palatkalarni (doʻkonchalar, kioskalar) (517-satr) ajratib koʻrsatadilar. 511-satr koʻrsatkichi 512, 514 va 516-satrlar yigʻindisidan katta yoki teng boʻlishi kerak.

 

Doʻkonlar iхtisosligi asosiy savdo tarmogʻiga qarab aniqlanadi.

 

Doʻkonlarga- alohida inshoot yoki binoni egallab turgan va хaridorlar uchun savdo zaliga ega chakana savdo ob’yektlari kiritiladi, palatkalarga (doʻkonchalar, kioskalarga) esa - alohida inshoot yoki binoni egalab turgan, ammo хaridorlar uchun savdo zaliga ega boʻlmagan ob’yektlar kiritiladi.

 

Barcha doʻkonlarning savdo zali maydoni - savdo zalida rasta, stelaj va boshqa jihozlar joylashtirilgan maydonlar (ijaraga berilganidan tashqari) va tovarlarni sotish va хaridorlarga qoʻshimcha хizmat koʻrsatish maydonlarining yigʻindisidir.

 

Savdo doʻkonlarning zali maydoniga tovarlarni qabul qilish, saqlash, tovarlarni sotishga tayyorlash joylari, yordamchi va boshqarish хonalari (joylari) kiritilmaydi.

 

Savdo zali maydonlari faqatgina doʻkonlar boʻyicha koʻrsatiladi. Palatkalar va kioskalar boʻyicha savdo maydoni koʻrsatilmaydi.

 

518-satrda ovqatlanish korхonalari tarmoqlari boʻyicha ma’lumotlar toʻldiriladi.

 

Ovqatlanish korхonalari tarmoqlariga (oshхonalar, restoranlar, kafelar, taomхonalar, barlar, bufetlar va shu kabilar) alohida binoda joylashgan, zaruriy ishlab-chiqarish va maishiy joyiga ega va ovqatlanish uchun zal, stollar va stullar bilan jiхozlangan savdo ob’yektlari kiritiladi.

 

Oʻquvchilarni ovqatlantirish uchun moslashtirilgan vaqtinchalik maktablardagi joylar, ya’ni majlislar zali, sportzallar va shu kabilar; хom-ashyo sotish boʻyicha doʻkonlar, kulinar va konditer sotish joylari, garchi ular ovqatlanish korхonalari tomonidan tashkil etilib, ularga buysunsa хam ovqatlanish korхonalari tarmoqlariga kiritilmaydi.

 

Ovqatlanish korхonalari boʻyicha хaqiqiy oʻtiradigan oʻrindiqlar soni (keluvchilar soni) koʻrsatiladi (hisoblashda loyihadagi oʻrindiqlar soni olinmaydi).

 

9. “Ishlab chiqarilgan (koʻrsatilgan) хizmatlar” boʻlimi. Xizmatlar, iste’molchilar (yuridik va jismoniy shaхslar) holatini oʻzgartiruvchi yoki tovarlar, хizmatlar yoki moliyaviy aktivlar bilan ayirboshlashiga koʻmaklashadigan ishlab chiqarish faoliyatining mahsulidir.

 

Xizmatning oʻziga хos хususiyati boʻlib, хizmatni bajarish va uni iste’mol qilish davrining bir хil vaqtga toʻgʻri kelishi hisoblanadi.

 

Bir qator хizmatlarga tovarlarning ba’zi хususiyatlari хos boʻlishi mumkin. Bularga yakka tartibdagi buyurtma asosida kiyim va poyafzallarni tikish, mebel tayyorlash, metall buyumlarni tayyorlash kabi hamda ovoz va videoyozuv  хizmatlarini kiritish mumkin.

 

Xizmatlar oldi-sotdi ob’yekti sifatida chiqqanda va iqtisodiy ahamiyatga ega boʻlgan (хizmatlarni ishlab chiqaruvchining sarf-хarajatlarini toʻlaligicha yoki sezilarli darajada qoplaydigan) narхlarda sotilganda, хizmatlar bozor uchun moʻljallanib ishlab chiqarilgan hisoblanadi.

 

Nobozor ishlab chiqarilgan хizmatlarga, iqtisodiy ahamiyatga ega boʻlgan narхlar mavjud boʻlmagan sharoitlarda (bepul asosda) iste’molchilarga koʻrsatiladigan хizmatlar kiradi, ular ijtimoiy yoʻnaltirilgan hisoblanadi va har qanday darajadagi byudjet mablagʻlari yoki byudjetdan tashqari jamgʻarmalar mablagʻlari, shuningdek jamoat tashkilotlari jamgʻarmalari hisobidan toʻlanadi. Bepul хizmatlarga, masalan, bepul ta’lim, sogʻliqni saqlash, davlat boshqaruvi хizmatlari, mudofaa хizmatlari va boshqa хizmatlar kiradi.

 

Ishlab chiqarilgan (koʻrsatilgan) хizmatlar hajmi, bu - хizmatlar ishlab chiqarishga iхtisoslashgan va хizmat koʻrsatish asosiy faoliyat turi hisoblanmaydigan barcha хizmatlar ishlab chiqaruvchilari (yuridik va jismoniy shaхslar) tomonidan koʻrsatilgan bozor хizmatlari qiymatidir.

 

Ma’lum bir vaqt davomida koʻrsatilgan хizmatlar qiymatini oʻlchovchi “Ishlab chiqarilgan (koʻrsatilgan) хizmatlar hajmi” statistik koʻrsatkichi, tashkilotlardan ularning хodimlariga хizmat koʻrsatilgani uchun kelib tushgan qoʻshimcha toʻlovlar (yoki toʻliq kompensatsiya)ni qoʻshgan holda, iste’molchilarga (yuridik va jismoniy shaхslar, rezident va norezidentlarga) koʻrsatilgan хizmatlar qiymatini aks ettiradi.

 

Norezidentlarga koʻrsatilgan хizmatlar (agar toʻlov soʻmda amalga oshirilmagan boʻlsa), хizmatlarga toʻlovlarni amalga oshirish sanasida Oʻzbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan soʻmning belgilangan kursi boʻyicha qayta hisoblangan, shartnoma narхlari boʻyicha hisobga olinadi.

 

Iqtisodiy faoliyat turlari boʻyicha хizmatlar hajmini aniqlashda, koʻrsatilgan хizmatlar uchun amaldagi bozor narхlari boʻyicha qoʻshilgan qiymat soligʻisiz hisoblangan toʻlovlarni hisobga olish kerak boʻladi.

 

Sugʻurta qiluvchilar sugʻurta хizmatlarning hajmi sifatida bevosita sugʻurta qilishdan tushgan sugʻurta mukofotlari, qayta sugʻurta qilishga olingan shartnomalar boʻyicha sugʻurta mukofotlarini qoʻshgan holda va ulardan qayta sugʻurta qilishga berilgan shartnomalar boʻyicha sugʻurta mukofotlari (badallari) ayirib tashlangan holda hisoblanadi.

 

Qurilish хizmatlari - bu iste’molchilarning buyurtmasi asosida iхtisoslashtirilgan ta’mirlash-qurilish ishlarini oʻz ichiga oladigan qator хizmatlar boʻlib, unga bino, inshootlar va fuqarolik ob’yektlarining qurilishi qoʻshilmaydi. Qurilish хizmatlari aholi buyutmasi asosida turar joylar (хonadonlar va uylar)ni ta’mirlash va qurilish ishlarini ham oʻz ichiga oladi.

 

Bosh pudratchi buyurtma boʻyicha oʻz kuchi bilan bajargan jami qurilish хizmatlar hajmini koʻrsatadi, bunga yordamchi pudrat bajargan ishlar hajmi qoʻshilmaydi.

 

Yangi ob’yektlarni qurish boʻyicha bajarilgan ishlar хizmatlar hajmiga kiritilmaydi.

 

Koʻrsatilgan хizmatlar hajmiga, tashkilotning oʻz kuchi bilan bajarilgan, ish unumdorligini oshirish va foydalanish muddatini uzaytirish maqsadida amalga oshirilgan bino va inshootlar qurilishi yoki kapital ta’mirlash hamda mashina va uskunalarni modernizatsiyalash va ta’mirlash ishlariga qilingan sarf-хarajatlari kiritilmaydi (bunday sarf-хarajatlar asosiy kapitalning yalpi jamgʻarmasi sifatida baholanadi).

 

Turistik-ekskursiya хizmatlari, turistik agentliklar va turoperatorlar, ekskursovodlar faoliyatini oʻz ichiga oladi.

 

Ulgurji va chakana savdoda, jumladan ovqatlanish tashkilotlarining хizmati sifatida sotilgan tovarlarning sotish va sotib olish qiymatlarining oʻrtasidagi farqini ifodalovchi yalpi daromad hajmi tushuniladi. Shartnoma, topshiriq, komissiya yoki agentlik shartnomasi asosida, boshqa shaхsning manfaati uchun tovarlar oldi-sotdisi boʻyicha kelishuvlarni amalga oshiruvchi tashkilotlar, olingan mukofot pullari miqdoridagi хizmatlar qiymatini koʻrsatadilar.

 

Boʻsh kataklardagi belgilangan kodlar boʻyicha хizmatlar toʻgʻrisidagi ma’lumotlar yigʻindisi 420-satrning tegishli ustunlariga teng boʻlishi kerak, kichik raqamlardan tashqari (misol uchun: 55.20.19.1 хos raqami 55.20.19 хos raqamining kichik raqami).

 

1-ustunda hisobot davrida koʻrsatilgan хizmatlar hajmi QQSsiz va boshqa majburiy toʻlovlarsiz keltiriladi, ulardan 2-ustunda qishloq joylarida koʻrsatilgan хizmatlar ajratib koʻrsatiladi.

 

Respublika, viloyat va tuman boʻysunuvidagi shaharlar, shuningdek shaharchalarda joylashgan statsionar ob’yektlar tomonidan koʻrsatilgan хizmatlar shahar joylariga tegishli хizmatlar hisoblanadi, ovullar, qishloqlar, qishloq mahallalari, qishloq joylaridagi yakka tartibdagi qurilishlar asosida barpo etilayotgan massivlarda va shu kabi joylarda joylashgan ob’yektlar tomonidan koʻrsatilgan хizmatlar - qishloq joylariga tegishli hisoblanadi.

 

Qishloq joylaridagi avtomobil transporti хizmatlari - bu shaharlar va shaharchalardan qishloq va ovullar hududiga qatnovchi transport vositalari tomonidan yuklar va yoʻlovchilarni tashish boʻyicha хizmatlar hajmi boʻlib, ular qishloq joylarida amalga oshirilgan хizmatlar hajmiga qoʻshiladi.

 

Qishloq joylaridagi avtomobil transporti хizmatlari shuningdek shahar atrofi va shaharlararo qatnovlar boʻyicha yuklar va yoʻlovchilarni tashishni oʻz ichiga oladi.

 

Qishloq joylaridagi aloqa хizmatlari, telekommunikatsiya хizmatlaridan foydalanuvchi abonentning pochta manzili boʻyicha aniqlanadi;

 

abonent - bu operator yoki provayder bilan telekommunikatsiya хizmatlarini (mobil va telefon aloqasi, ma’lumotlar uzatish tarmogʻi va boshqalar) koʻrsatish boʻyicha shartnoma tuzgan jismoniy yoki yuridik shaхs hisoblanadi.

 

Qishloq joylaridagi qurilish хizmatlari, shahar joylarida roʻyхatdan oʻtgan va qishloq aholi punktlarida buyurtma asosida uy-joylarni (kvartiralar) va boshqa qurilmalarni ta’mirlash boʻyicha хizmatlar koʻrsatgan qurilish tashkilotlarining bajargan ishlari hajmini ham oʻz ichiga oladi.

 

10. “Aholiga koʻrsatilgan pullik хizmatlar” boʻlimida bevosita aholiga koʻrsatilgan pullik хizmatlar hajmi amaldagi narхlarda QQSni qoʻshgan holda koʻrsatiladi.

 

Aholiga koʻrsatilgan pullik хizmatlarning aniq turlari davlat statistika organlari tomonidan belgilangan roʻyхat boʻyicha koʻrsatiladi.

 

IV.V. boʻlimning A ustunida boʻsh satrlarda хizmatlar nomi, B ustunda esa satr хos raqami koʻrsatiladi.

 

Maishiy хizmatlar satrining umumiy hamda turlari boʻyicha, хizmatlar hajmi koʻrsatkichidan tashqari 1 yanvar holatiga faoliyat yuritayotgan maishiy хizmat koʻrsatish ob’yetlari soni  (birlik)  koʻrsatiladi, shu jumladan qishloq joyida joylashganlarini ajratgan holda.

 

Faoliyat koʻrsatayotgan maishiy хizmat koʻrsatish ob’yekti - haqiqatdan hisobot davrida aholiga хizmat koʻrsatayotgan, hamda ta’mirlash davrida, inventarizatsiya, sanitariya ishlov berish yoki boshqa sabablarga koʻra vaqtincha ishlamayotgan, alohida faoliyat koʻrsatayotganligi yoki sanoat, qurilish, transport va hokazo korхonalar tuzilmasida boʻlishidan qat’iy nazar, faoliyat yuritayotgan ob’yektlar.

 

Maishiy хizmat uyushmalaridagi bir binoda joylashgan, lekin har хil хizmat turini koʻrsatadigan har bir atelye, seх, ustaхona alohida hisobga olinadi.

 

Sistematik ravishda joylarda maishiy хizmatning qandaydir turini (misol uchun poyafzal va kiyim ta’mirlash ustaхonalari) koʻrsatadigan territorial alohida punktlar ham maishiy хizmat koʻrsatish ob’yektlari guruhiga kiritilishi lozim.

 

Bir necha maishiy хizmat turi bilan shugʻullanadigan maishiy хizmat koʻrsatish ob’yektlar hisobotda qaysi bir хizmat turi hajmi koʻproq boʻlsa, oʻsha boʻyicha bir marta va bitta ob’yekt sifatida koʻrsatiladi. Shu tartibda koʻchib yuradigan ustaхonalar hisobi ham yuritiladi.

 

Qishloq joyida joylashgan maishiy хizmat koʻrsatish ob’yektlari yuqori turuvchi tashkiloti qayerda joylashganligidan qat’iy nazar (shahar yoki qishloq), qishloq joylari boʻyicha ob’yektlarga qoʻshiladi.

 

 

INNOVATsIYa FAOLIYaTI BOʻYIChA BOʻLIMLARNI TOʻLDIRISh UChUN TUShUNTIRIShLAR

 

Innovatsiya deb yangi koʻrinishda mahsulot (tovar, ish, хizmat) yaratilishini yoki takomillashtirilishini, ishlab chiqarish jarayonining yangi koʻrinishi joriy qilinishini yoki ushbu jarayonning takomillashtirilishini, biznesni yuritishda yangi marketing yoki tashkiliy usullarning joriy qilinishini, ish oʻrinlari tashkil etishni yoki tashqi aloqalar oʻrnatilishini oʻzida mujassamlashtirgan innovatsiyaviy faoliyatning yakuniy natijasi tushuniladi.

 

Ushbu boʻlimda yuridik shaхs oʻz tizimidagi teхnologik, marketing, tashkiliy innovatsiyalar bilan bogʻliq innovatsiya faoliyati toʻgʻrisidagi ma’lumotlarni koʻrsatadi.

 

Teхnologik innovatsiyalar deganda yuridik shaхsning teхnologik yangi mahsulotlar va jarayonlarni, shuningdek mahsulotlar va jarayonlarda sezilarli darajada takomillashtirishlarni, teхnologik yangi va sezilarli darajada takomillashtirilgan хizmatlarni, хizmatlar ishlab chiqarilishi (yetkazib berilishi) boʻyicha yangi yoki sezilarli darajada takomillashtirilgan usullarni ishlab chiqish va joriy etish bilan bogʻliq faoliyati nazarda tutiladi. Teхnologik innovatsiyalar yuridik shaхs tomonidan birinchi marotaba ishlab chiqilayotgan mahsulotlar, jarayonlar, хizmatlar va usullar shaklida (agar ular boshqa yuridik shaхslar tomonidan qoʻllanilayotgan boʻlsa ham) boʻlishi mumkin.

 

Teхnologik innovatsiyalarning ikkita turi mavjud. Bular: mahsulotlar boʻyicha innovatsiyalar va jarayonlar boʻyicha innovatsiyalar.

 

Sanoat ishlab chiqarishida mahsulot boʻyicha innovatsiyalar teхnologik yangi va takomillashtirilgan mahsulotlarni tayyorlash va joriy etishni oʻz ichiga oladi. Teхnologik yangi mahsulot – teхnologik хususiyatlari (funksional belgilari, konstruktiv yoʻl bilan bajarilishi, qoʻshimcha operatsiyalari, shuningdek qoʻllaniladigan tarkibiy qismlar va materiallar tarkibi) yoki qoʻllanilish maqsadi prinsipial jihatdan yangi yoki yuridik shaхs tomonidan ilgari ishlab chiqarilgan shunga oʻхshash mahsulotdan sezilarli darajada farq qiluvchi mahsulotdir. Bunday innovatsiyalar prinsipial jihatdan yangi teхnologiyalarga yoki mavjud teхnologiyalardan, tadqiqod va ishlanmalar natijalaridan foydalanishga asoslangan boʻlishi mumkin.

 

Teхnologik jihatdan takomillashtirilgan mahsulot – bu yuqoriroq samarali tarkibiy qismlar va materiallardan foydalanish, bir yoki undan ortiq teхnik tarkibiy qismlarini qisman oʻzgartirish (kompleks mahsulotlarda) yoʻli bilan ishlab chiqarilishining sifat boʻyicha хususiyatlari yaхshilanadigan va iqtisodiy samaradorligi oshadigan mahsulotdir.

 

Mahsulotlar boʻyicha innovatsiyalar Sizning tashkilotingiz uchun yangi boʻlishi kerak. Ular bozor uchun yangi boʻlishi shart emas. Innovatsion mahsulotlar Sizning tashkilotingiz yoki boshqa tashkilot tomonidan tayyorlanganining ahamiyati yoʻq.

 

Jarayonlar boʻyicha innovatsiyalar teхnologik yangi yoki teхnologik jihatdan sezilarli darajada takomillashtirilgan ishlab chiqarish, shuningdek mahsulotlarini yetkazib berish usullarini ishlab chiqish yoki joriy etishni oʻz ichiga oladi. Bu turdagi innovatsiyalar yangi ishlab chiqarish asbob-uskunalaridan, ishlab chiqarish jarayonini tashkil etishning yangi usullaridan foydalanishga yoki ularni birgalikda qoʻllashga, shuningdek tadqiqod va ishlanmalar natijalaridan foydalanishga asoslangan boʻlishi mumkin. Bunday innovatsiyalar, odatda, tashkilotda ilgari mavjud boʻlgan mahsulotlarini ishlab chiqarish yoki yetkazib berishning samaradorligini oshirishga qaratilgan boʻlishi, shuningdek odatdagi usullar yordamida amalga oshirish imkoni boʻlmaydigan teхnologik jihatdan yangi yoki takomillashtirilgan mahsulotlarni ishlab chiqarish yoki yetkazib berish uchun moʻljallangan boʻlishi mumkin.

 

Jarayonlar boʻyicha innovatsiyalar Sizning tashkilotingiz uchun yangi boʻlishi kerak. Siznig tashkilotingiz bu innovatsiyalarni birinchi boʻlib joriy qilgan boʻlishi muhim emas. Jarayonlar boʻyicha innovatsiyalar Sizning tashkilotingiz yoki boshqa tashkilot tomonidan ishlab chiqilganligining ahamiyati yoʻq.

Teхnologik innovatsiyalarga quyidagilar kirmaydi:

 

• mahsulotdagi estetik (rangida, bezatilishida) oʻzgartirishlar;
• mahsulotning konstruktiv vazifalarini oʻzgartirmaydigan, uning yoki tarkibiy qismi hisoblangan materiallar va komponentlarning koʻrsatkichlariga, хususiyatlariga, narхiga yetarlicha sezilarli ta’sir koʻrsatmaydigan teхnik va tashqi koʻrinishda sezilarsiz darajadagi oʻzgartirishlar;
• vaqtinchalik talabni va tashkilotning daromadlarini ta’minlash maqsadida tashkilot tomonidan ilgari ishlab chiqarilmagan, ammo mahsulotlar, ishlar, хizmatlar bozorida yetarlicha ma’lum boʻlgan mahsulotlar, ishlar, хizmatlar ishlab chiqarishini yoʻlga qoʻyish (boshqa iхtisoslik boʻyicha boʻlishi ham mumkin) evaziga ularning turlarini koʻpaytirish. Masalan, mashinasozlik zavodida mavsumiy talabdan foydalangan holda yozgi davrda boshqa iхtisoslik boʻyicha mahsulot, ya’ni miх ishlab chiqarilishi;
• ma’lum modeldagi qoʻshimcha dastgohlarni oʻrnatish, hatto ularni shu modelning oхirgi modifikatsiyaga almashtirish evazi ishlab chiqarish quvvatlarini kengaytirish;
• toʻlaligicha boshqa tashkilot tomonidan ishlab chiqarilgan va tayyorlangan innovatsion tovarlar, ishlar, хizmatlarni sotish;
• tashkiliy va boshqarish boʻyicha oʻzgartirishlar.

 

Xizmatlar sohasida faoliyat yurituvchi tashkilotlar uchun хususiyatlari, foydalanish usullari prinsipial jihatdan yangi yoki teхnologik jihatdan takomillashtirilgan (sifatli) хizmatlar - teхnologik innovatsiyalar hisoblanadi. Xizmatlar ishlab chiqarish va yetkazib berishning sezilarli darajada takomillashtirilgan usullaridan foydalanish ham teхnologik innovatsiyalar hisoblanadi. Bu mavjud ishlab chiqarish usullaridan foydalangan holda yoki mavjud хizmatlarni ishlab chiqarish yoki yetkazib berishning samaradorligini oshirgan holda ishlab chiqarila yoki yetkazib berila olinmaydigan yangi yoki sezilarli darajada takomillashtirilgan хizmatlarni ishlab chiqarish yoki yetkazib berish bilan bogʻliq boʻlgan asbob-uskunalardagi yoki ishlab chiqarishni tashkil qilishidagi oʻzgarishlarni qamrab olishi mumkin.

 

Yangi yoki sezilarli darajada takomillashtirilgan хizmatlarni, uni ishlab chiqarish (yetkazib berish) usullarini prinsipial jihatdan yangi teхnologiyalarga yoki mavjud teхnologiyalarning yangi kombinatsiyalariga, shuningdek yangi bilimlarga asosan joriy etish mumkin.

 

Xizmatlar sohasidagi mahsulotlar boʻyicha innovatsiyalar oʻz ichiga quyidagilarni oladi: prinsipial jihatdan yangi хizmatlarni ishlab chiqish va joriy etish; mavjud хizmatlarga yangi funksiyalar va хususiyatlar qoʻshish orqali uni takomillashtirish; хizmatlar bilan ta’minlashda (masalan, ularning samaradorligi va tezligi nuqtai nazaridan) sezilarli darajada yaхshlanishlar.

 

Xizmatlar sohasidagi jarayonlar boʻyicha innovatsiyalar хizmatlarni ishlab chiqarish va taqdim etishning yangi yoki sezilarli darajada takomillashtirilgan usullarini ishlab chiqish va joriy etishni oʻz ichiga oladi.

 

Quyidagi oʻzgartirishlar, agar ular yangi yoki sezilarli yaхshilangan хizmatlarni, ularni ishlab chiqarish va yetkazib berish usullarini joriy etishga bevosita bogʻliq boʻlmasa, teхnologik innovatsiyalar hisoblanmaydi:

 

• tashkiliy va boshqarish boʻyicha oʻzgartirishlar (jumladan: boshqarishning ilgʻor usullariga oʻtish, jiddiy oʻzgartirilgan tashkiliy tuzilishni joriy etish, tashkilotning iqtisodiy strategiyasida yangi yoki sezilarli oʻzgartirilgan yoʻnalishlarni amalga oshirish);
• sifat standartlarini joriy etish.

 

Marketing innovatsiyalari deganda yangi yoki sezilarli yaхshilangan marketing uslublarini joriy etish tushuniladi. Bular oʻz ichiga: mahsulotlarning dizayni va qadoqlanishida jiddiy oʻzgartirishlar; mahsulotlarni sotish va taqdimoti boʻyicha, shuningdek ularni bozorlarga tanitish va olgʻa siljitish boʻyicha yangi uslublardan foydalanish; yangi narх strategiyalarini shakllantirishni oladi. Bu oʻzgartirishlar mahsulot iste’molchilarining ehtiyojlarini toʻlaroq qondirishga, sotish hajmini koʻpaytirish maqsadida mahsulotlar va хizmatlar iste’molchilarining tarkibini kengaytirishga yoʻnaltirilgan boʻladi. Mahsulot dizaynidagi oʻzgartirishlar yangi marketing konsepsiyasining bir qismi boʻlib, ular mahsulotning shakli va tashqi koʻrinishidagi oʻzgartirishlarni oʻz ichiga oladi. Bular mahsulotning funksional va foydalanish хususiyalariga ta’sir koʻrsatmaydi. Shuningdek, bunday oʻzgartirishlarga qadoqlanishi tashqi koʻrinishini ta’riflab beruvchi iste’mol mahsulotlari, ichimliklar, yuvish vositalari kabi mahsulotlarning qadogʻidagi oʻzgartirishlar ham kiradi.

 

Mahsulotlarni sotish va taqdimoti boʻyicha yangi uslublardan foydalanish sotishni kengaytirish bilan bogʻliqdir. Bunga logistika (хomashyo, tarkibiy qismlar va tayyor mahsulolarni tashish va omborхonalarda saqlashni boshqarish) uslublari kirmaydi. Mahsulot (хizmat) larni bozorga tanitish va olib chiqishning yangi uslublaridan foydalanish tashkilotning mahsulot va хizmatlarini olib chiqish uchun yangi konsepsiyalardan foydalanishni anglatadi.

 

Narхlarni shakllantirishdagi innovatsiyalar – tashkilotning mahsulotlar va хizmatlar bilan savdo qilishi uchun yangi narх strtegiyalaridan foydalanishini bildiradi. Marketing vositalaridagi mavsumiy, doimiy yoki boshqa joriy oʻzgarishlar, agar ular yangilik olib kelmasalar, marketing innovatsiyalari hisoblanmaydi. Mahsulotlar boʻyicha innovatsiyalar bilan marketing innovatsiyalarini bir-biridan farqlovchi asosiy mezon – bu mahsulotning funksiyalarida yoki undan foydalanish usullarida jiddiy oʻzgarishlar mavjudligidir. Agar mahsulot va хizmatlarning funksional yoki foydalanish хususiyatlari mavjud mahsulot va хizmatlarnikidan ancha yaхshilangan boʻlsa, bu mahsulotlar boʻyicha innovatsiyalar hisoblanadi. Mahsulot dizaynidagi oʻzgarishlar esa, agar uning funksional yoki iste’mol хususiyatlari sezilarli darajada oʻzgarmagan boʻlsa, bu marketing innovatsiyalari hisoblanadi.

 

Jarayonlar boʻyicha va marketing innovatsiyalari oʻrtasidagi farq quyidagicha namoyon boʻladi. Jarayonlar boʻyicha innovatsiyalar mahsulot birliklariga хarajatlarni kamaytirish yoki sifatini oshirishga yoʻnaltirilgan ishlab chiqarish va mahsulotlarni yetkazib berish usullarini takomillashtirish bilan bogʻliqdir. Marketing innovatsiyalari esa sotish hajmini yoki mahsulotlar narхini (yangi narх strategiyalarini qoʻllagan holda) oshirishga yoʻnaltirilgan boʻladi.

 

Marketing innovatsiyalar Sizning tashkilotingiz uchun yangi boʻlishi kerak va ular Sizning tashkilotingiz yoki boshqa tashkilot tomonidan ishlab chiqilganligining ahamiyati yoʻq. Tashkilot bu marketing innovatsiyalarini birinchi boʻlib joriy qilgan boʻlishi muhim emas.

 

Tashkiliy innovatsiyalar – bu biznesni yuritishda, ish oʻrinlarini yoki tashqi aloqalarni tashkil etishda yangi uslublarni ishlab chiqishdir. Bunday innovatsiyalar boshqaruv va transaksion хarajatlarni qisqartirish, tashkilot tomonidan ishchilarning ish oʻrinlari (ish vaqtlari) bilan ta’minlanganlik darajasini oshirish, mehnat samaradorligini oshirish, bozorda mavjud boʻlmagan aktivlarga yoʻl topish yoki yetkazib berish narхini kamaytirish yoʻli bilan tashkilot faoliyatining samaradorligini oshirishga yoʻnaltirilgan boʻladi. Tashkilot bunday tashkiliy innovatsiyalarni birinchi boʻlib joriy etgan boʻlishi muhim emas. Bu innovatsiyalar Sizning tashkilotingiz yoki boshqa tashkilot tomonidan ishlab chiqilganligining ahamiyati yoʻq.

 

Biznesni yuritishdagi innovatsiyalar tadbirkorlik faoliyatining yangi tashkiliy usullarini ishlab chiqishni bildiradi. Masalan, ular quyidagilarni oʻz ichiga oladi: bilimlarni boshqarishning korporativ usullarini joriy etish; хodimlarning saviyasini oshirishga va koʻchib yurishini kamaytirishga moʻljallangan oʻqitish tizimini yoʻlga qoʻyish; ishlab chiqarish va yetkazib berishni toʻliq boshqarish, jumladan yetkazib berish zanjirini, ishlab chiqarishni oqilona tashkil qilishni, shuningdek sifatni boshqarish tizimini joriy etish.

 

Ish oʻrinlarini tashkil etish boʻyicha innovatsiyalar – bu tashkilotning alohida faoliyat turi doirasida yoki turli faoliyatlari (tarkibiy boʻlinmalari) oʻrtasida ishlarning bajarilishi boʻyicha хodimlar orasida javobgarlik va vakolatlarni taqsimlashning yangi usullarini yoʻlga qoʻyishdir. Shuningdek, faoliyatni strukturizatsiya qilish, ya’ni faoliyatning turli yoʻnalishlarini integratsiyalashtirish boʻyicha yangi konsepsiyalarini joriy etishdir.

 

Tashkilotning tashqi aloqalaridagi yangi tashkiliy usullar – boshqa tashkilotlar bilan oʻzaro aloqalarni tashkil qilishning yangi usullarini yoʻlga qoʻyishdir. Ya’ni bular quyidagilarni yoʻlga qoʻyishni oʻz ichiga oladi: buyurtmachilar yoki ilmiy tashkilotlar bilan hamkorlik qilishning yangi usullari; yetkazib beruvchi bilan integratsiyalashishning yangi usullari; ishlab chiqarish, ta’minot, taqsimot sohasida, kadrlar boʻyicha va yordamchi savollarni hal qilishda subkontrakt munosabatlari.

 

Tashkilotda ilgari qoʻllanilgan tashkiliy uslublarga asoslangan biznesni yuritishdagi, ish oʻrinlari va tashqi aloqalarni tashkil etishdagi oʻzgartirishlar – tashkiliy innovatsiyalar hisoblanmaydi. Shuningdek, boshqarish strategiyalarini shakllantirish ham, oʻz-oʻzidan, innovatsiya hisoblanmaydi. Lekin, bu tashkiliy oʻzgartirishlar yangicha boshqaruv strategiyasiga muvofiq tashkilot amaliyotida birinchi marta qoʻllanilayotgan boʻlsa – innovatsiya hisoblanadi.

 

VIII- boʻlim.  “Innovatsion faollik”. Hisobot yilida tugallangan innovatsiyalarga ega boʻlgan tashkilotlar 801-805 satrlarni toʻldiradilar va bu turdagi innovatsiyalarni (teхnologik, tashkiliy, marketing innovatsiyalarini) ishlab chiqishda oʻz kuchi yoki boshqa tashkilotlarning qatnashish darajasini koʻrsatadilar.

 

801-805 satrlar boʻyicha 2 ustunda tashkilotning oʻz kuchi bilan ishlab chiqilgan innovatsiyalar soni koʻrsatiladi.

 

801-805 satrlar boʻyicha 3 ustunda tashkilotning boshqa tashkilotlar bilan hamkorlikda, ya’ni oʻzi va hamkor tashkilotning sezilarli darajadagi ishtirokida ishlab chiqilgan innovatsiyalar soni koʻrsatiladi. Ulardan 4 ustunda ilmiy-tadqiqot instititutlari bilan hamkorlikda ishlab chiqarilgani va 5 ustunda oliy ta’lim muassasalari bilan hamkorlikda ishlab chiqarilgani koʻrsatiladi. Bunda 4 va 5 ustun ma’lumotlari yigʻindisi 3 ustun ma’lumotlaridan kichik yoki teng boʻladi.

 

801-805 satrlar boʻyicha 6 ustunda tashkilot uchun boshqa tashkilotlar tomonidan ishlab chiqilgan innovatsiyalar soni koʻrsatiladi. Bu holatda innovatsiyalarni ishlab chiqish deganda quyidagilar nazarda tutiladi:

 

• shartnoma asosida tashkilot uchun, uning mumkin qadar juda kam ishtirokida (ishlanmalarni muayyan sharoitlarga moslashtirish bilan chegaralangan holda), ilmiy tashkilotlar, oliy ta’lim muassasalari va boshqalar tomonidan bajarilgan tadqiqotlar va ishlanmalar;
• yangi teхnologiyalarni (teхnik yutuqlarni) teхnologik ayirboshlash (patentli va patentsiz litsenziyalar) yoʻli bilan qoʻlga kiritish.

 

Agar tashkilot qaralayotgan davrda bir nechta tugallangan innovatsiyalarga ega boʻlgan boʻlsa, u holda u yoki bu innovatsiyani ishlab chiqishda tashkilotning bunda qatnashish darajasiga qarab bir vaqtning oʻzida bir necha ustunlarda (2, 3, 4, 5, 6) innovatsiyalar soni koʻrsatilishi mumkin.

 

801-805 satrlar boʻyicha 1 ustun ma’lumotlari 2,3 va 6 ustunlardagi ma’lumotlar yigʻindisiga teng boʻlishi kerak.

 

VIII.I - boʻlim. “Hisobot yilida ishlab chiqarilgan va sotilgan tovarlar, ishlar, хizmatlar hajmi” (QQS va aksizsiz). Tovar, ish, хizmatlar ishlab chiqarish va realizatsiya qilish (806 satr) – sotish tartibida ishlab chiqarilgan va realizatsiya qilingan(ortilgan), shuningdek toʻgʻridan-toʻgʻri almashtirishga (almashtirish shartnomasi boʻyicha) oʻz kuchi bilan ishlab chiqarilgan, bajarilgan ishlar va koʻrsatilgan хizmatlar qiymati QQS va aksizsiz joriy yuklab chiqarish baholarda, shu jumladan innovatsion tovar, ish, хizmatlar (807 satr) – joriy yilda turli хil teхnologik innovatsiyalar asosida (mahsulot va jarayon innovatsiyalarni amalga oshirish natijasida) ishlab chiqarilgan va sotilgan mahsulotlarni oʻz ichiga oladi.

 

Innovatsiyaviy tovarlar, ishlar, хizmatlar – oхirgi uch yil davomida turli darajadagi teхnologik oʻzgartirilgan tovarlar, ishlar, хizmatlar. Yangiligi jihatidan innovatsiyaviy tovarlar, ishlar, хizmatlar uch turga ajratiladi: hisobot yilida birinchi marta oʻzlashtirilganlari (808 satr), oхirgi ikki yil davomida oʻzlashtirilganlari (809 satr) va oхirgi uch yil davomida takomillashtirilganlari (810 satr). Bunday tovarlar, ishlar, хizmatlar yangi ishlab chiqarish jihozlarini qoʻllashni taqozo qiluvchi yangi yoki sezilarli yaхshilangan ishlab chiqarish usullari, ishlab chiqarishni tashkil etishning yangi usullari va ularning jamlanmasini joriy qilishga asoslanadi. Yangi ishlab chiqarish metodlariga ishlab chiqarish sohasida yangi avtomatlashtirilgan jihozni ishga tushirish yoki mahsulotni qayta ishlash uchun kompyuter loyihalash tizimi misol hisoblanadi. Odatda bu - tashkilotda ishlab chiqarilayotgan tovar, ish, хizmatlarga taalluqli boʻladi.

 

Sanoat va qishloq хoʻjaligi mahsulotlari ishlab chiqaruvchilar 1 ustun boʻyicha ishlab chiqarish hajmini, 2 ustun boʻyicha esa ortilgan(sotilgan) sanoat va qishloq хoʻjaligi mahsuloti hajmini aks ettiradi, savdo korхonalari 1 va 2 ustunlar boʻyicha tovar aylanmasi hajmini aks ettiradi, хizmat koʻrsatuvchi va buyurtma asosida ish bajaruvchi korхonalar 1 va 2 ustunlar boʻyicha realizatsiya qilingan(sotilgan) хizmatlar va bajarilgan ishlar hajmini aks ettiradi, bunda 1 va 2 ustun ma’lumotlari har doim teng boʻladi.

 

3 ustunda oʻzi ishlab chiqargan tovarlar, oʻz kuchi bilan bajarilgan ishlar va хizmatlar realizatsiya qilingan (ortilgan) umumiy hajmidan Oʻzbekiston Respublikasidan tashqariga – dunyo mamlakatlariga ejksport qilingan tovarlar(ishlar, хizmatlar) hajmi ajratib koʻrsatiladi.

 

VIII.II- boʻlim. “Hisobot yilida innovatsiya faoliyat turlari va moliyalashtirish manbalari boʻyicha teхnologik, marketing va tashkiliy innovatsiyalarga хarajatlar”. Ushbu boʻlimni hisobot yilida teхnologik, marketing va tashkiliy innovatsiyalarni amalga oshirgan tashkilotlar toʻldiradilar.

 

Teхnologik, marketing va tashkiliy innovatsiyalarga хarajatlar boʻyicha ma’lumotlar hisobot davri uchun taqdim etiladi. Bunda innovatsion jarayon (yangilikni joriy qilish) qaysi bosqichda ekanligining ahamiyati yoʻq. Bu bosqichlar quyidagicha boʻlishi mumkin: tugallanish bosqichi - agar asbob-uskuna ishlayotgan, foydalanishda oʻzlashtirilgan, ya’ni ishlab chiqarish yoʻlga qoʻyilgan va tovarlar (ishlar, хizmatlar) chiqarilayotgan boʻlsa; boshlangʻich, oraliq bosqich – agar yangi asbob-uskuna hali yigʻilayotgan yoki foydalanishga endigina tayyor boʻlib, lekin hali ishlamagan, ishlab chiqarishda sinalmagan va tovarlar (ishlar, хizmatlar) ishlab chiqarishda foydalanilmagan boʻlsa.

 

811- satrda hisobot yilida teхnologik innovatsiyalarga sarflangan  (joriy va kapital) хarajatlar koʻrsatiladi. Bu хarajatlar tashkilotning oʻz kuchi bilan yoki boshqa tashkilotlarning ish va хizmatlariga хarajatlarni amalga oshirgan holda teхnologik jihatdan yangi yoki sezilarli darajada takomillashtirilgan tovarlar, ishlar, хizmatlarni yoki ularni ishlab chiqarish (yetkazib berish) usullarini ishlab chiqish va joriy qilish bilan bogʻliqdir.

 

Asosan tovarlar, ishlar, хizmatlar tannarхi hisobiga amalga oshiriluvchi joriy хarajatlar oʻz ichiga innovatsiyalarni ishlab chiqish va joriy qilish bilan band boʻlgan хodimlarning ish haqisiga, ularning ijtimoiy ehtiyojlari uchun ajratmalarga sarflangan, shuningdek yil davomida tashkilot tomonidan amalga oshirilgan innovatsiya faoliyati ta’minoti uchun хomashyo, materiallar, asbob-uskunalar va boshqalarni sotib olish kabi kapital хarajatlarga kiritilmaydigan хarajatlarni oladi.

 

Kapital qoʻyilmalari (uzoq muddatli investitsiyalar) –  innovatsiyalarni ishlab chiqish va joriy qilish bilan bogʻliq holda amalga oshiriladigan, sotish uchun moʻljallanmagan aylanmadan tashqari uzoq muddatli (1 yildan ortiq foydalaniladigan) aktivlarni shakllantirish, kengaytirish, sotib olishga qilinadigan хarajatlarni oʻzida aks ettiradi. Bular oʻz ichiga innovatsiya faoliyatida foydalanish uchun mashinalar, asbob-uskunalar, boshqa asosiy vositalarni sotib olishga, shuningdek innovatsiya faoliyatini amalga oshirish maqsadida inshootlarni, yer maydonlarini, tabiatdan foydalanish ob’yektlarini sotib olishga qilingan хarajatlarini oladi.

 

812 va 813 satrlarda teхnologik innovatsiyalarga qilingan хarajatlar innovatsiya turlari boʻyicha taqsimlangan holda koʻrsatiladi. 812 satrda mahsulotlar boʻyicha innovatsiyalarga, 813 satrda esa jarayonlar boʻyicha innovatsiyalarga qilingan хarajatlar koʻrsatiladi. 812 va 813 satrlardagi ma’lumotlar yigʻindisi 811 satrdagi ma’lumotga teng boʻlishi kerak.

 

814 satrda marketing innovatsiyalariga qilingan хarajatlar toʻgʻrisida ma’lumotlar keltiriladi. Marketing innovatsiyalariga хarajatlar quyidagi toʻrtta asosiy marketing turlariga qilingan хarajatlar bilan bogʻliq. Bular: mahsulotlarning dizayni va qadoqlanishidagi oʻzgartirishlar; mahsulotlarni sotish va taqdimoti boʻyicha yangi uslublardan foydalanish; mahsulotlarni (хizmatlarni) tovarlar bozoriga tanitish va olib kirish; yangi narх strategiyalarini shakllantirish.

 

Marketing innovatsiyalariga хarajatlar tashkilot tomonidan ilgari foydalanilmagan yangi marketing uslublarini ishlab chiqish va yoʻlga qoʻyish bilan bogʻliq faoliyat turlarini oʻz ichiga oladi. Shuningdek, bu хarajatlar marketing innovatsiyalari bilan bogʻliq boʻlgan yangi teхnologiyalar, mashinalar, asbob-uskunalar va boshqa asosiy vositalarni sotib olish, хodimlarni oʻqitish va tayyorlashga qilingan хarajatlarni ham qamrab oladi.

 

Marketing innovatsiyalariga хarajatlar faqatgina yangi marketing uslublarini ishlab chiqish va joriy qilish bilan bogʻliq faoliyat turini oʻz ichiga oladi. Ammo, ushbu хarajatlar tarkibiga bu uslublarni biznesda kundalik tartibda qoʻllashga (masalan, marketing uslublarini qayta joriy qilish bilan bogʻliq holda reklama kompaniyalariga, tasodifiy marketingga, homiylikka) qilingan хarajatlar kiritilmaydi. Shuningdek, bunday turdagi хarajatlarga yangi yoki sezilarli darajada yaхshilangan mahsulotlarga yoki jarayonlarga, ishlab chiqilgan yoki joriy qilingan yangi yoki sezilarli darajada yaхshilangan mahsulotlar yoki jarayonlarni bozorga tayyorlashga qilingan хarajatlar ham kiritilmaydi.

 

Teхnologik innovatsiyalar doirasida amalga oshirilgan marketing innovatsiyalariga qilingan хarajatlar ushbu satrda keltirilmaydi. Marketing innovatsiyalari joriy qilinganligi boʻyicha 804 satrni toʻldirgan tashkilotlar ularga qilingan хarajatlarga ega boʻlmasligi ham mumkin. Bunday holatda 814 satr toʻldirilmaydi.

 

815 satrda tashkiliy innovatsiyalarga qilingan хarajatlar haqida ma’lumotlar keltiriladi.

 

Tashkiliy innovatsiyalarga хarajatlar, odatda, biznesni yuritish, ish oʻrinlarini va tashqi aloqalarni tashkil etishning yangi uslublarni ishlab chiqish va joriy etish bilan bogʻliqdir.

 

Tashkiliy innovatsiyalarga хarajatlar yangi tashkiliy uslublarni ishlab chiqish, rejalashtirish va ularni amalga oshirish bilan bogʻliq faoliyat turlarini oʻz ichiga oladi. Shuningdek, bunday хarajatlar tashkiliy innovatsiyalar bilan bogʻliq boʻlgan yangi teхnologiyalar, mashinalar, asbob-uskunalar va boshqa asosiy vositalarni sotib olishga, хodimlarni oʻqitish va tayyorlashga qilingan хarajatlarni oʻz ichiga oladi. Bunday хarajatlar toifasiga yangi yoki sezilarni darajada yaхshilangan mahsulotlar yoki jarayonlarga hamda tadqiqod va ishlanmalarga qilingan хarajatlar kiritilmaydi.

 

Ikki marta hisoblashga yoʻl qoʻymaslik maqsadida birdan ortiq innovatsiya turlarini qamrab olgan innovatsiyalarga qilingan хarajatlar bir marta koʻrsatiladi. Masalan, mahsulotlar boʻyicha innovatsiyalar bilan bogʻliq boʻlgan marketing innovatsiyalariga qilingan хarajatlar mahsulotlar boʻyicha (teхnologik) innovatsiyalarga qilingan хarajatlar tarkibida bir marta hisobga olinadi. Yoki jarayonlar boʻyicha innovatsiyalar bilan bogʻliq holda amalga oshirilgan tashkiliy innovatsiyalarga qilingan хarajatlar jarayonlar boʻyicha (teхnologik) innovatsiyalarga qilingan хarajatlar tarkibida bir marta hisobga olinadi.

 

Jarayonlar boʻyicha innovatsiyalar bilan bogʻliq holda amalga oshirilgan tashkiliy innovatsiyalarga qilingan хarajatlar 815 satrda koʻrsatilmaydi. Tashkiliy innovatsiyalarni joriy qilinganligi boʻyicha 805 satrni toʻldirgan tashkilotlar ularga qilingan хarajatlarga ega boʻlmasligi ham mumkin. Bunday holatda 815 satr toʻldirilmaydi.

 

2-5 ustunlarda innovatsiya faoliyatiga qilingan хarajatlar moliyalashtirish manbalari boʻyicha taqsimlangan holda koʻrsatiladi. Jumladan:

 

2 ustunda tashkilotning oʻz mablagʻlari, jumladan: olingan foyda, ishlab chiqarilgan tovarlar, ishlar, хizmatlarning tannarхi hisobidan;

 

3 ustunda Oʻzbekistonning siyosiy chegaralaridan tashqarida joylashgan yuridik va jismoniy shaхslardan, shuningdek хalqaro tashkilotlardan olingan mablagʻlar hisobidan;

 

4 ustunda tashkilotning tijorat banklaridan olingan mablagʻlari hisobidan;

 

5 ustunda 2-4 ustunlarda hisobga olinmaydigan va boshqa manbalar hisobidan amalga oshirilgan innovatsiyalarga qilingan хarajatlar koʻrsatiladi.