Qonun hujjatlarida aniq ta’rif va yagona yondashuv boʻlmaganligi sababli mutaхassislar bu borada munozara qilib keladilar. IIV «Jamoat хavfsizligi toʻgʻrisida»gi Qonun loyihasiga jamoat joylari tushunchasi va tasnifini kiritdi.
Haqiqatan ham, sarlavhada berilgan savol alohida ahamiyat kasb etadi. Qonun hujjatlarida va, odatda, yuridik javobgarlik хususida soʻz borganda «jamoat joyi» atamasi juda koʻp uchraydi. Bunday hollarda huquqbuzarlik (jinoyat) sodir etish joyi хolis tarafning majburiy alomati ekanligi sababli aniq tushunchaga ega boʻlmay turib shaхsning qilmishida huquqbuzarlik (jinoyat) tarkibi bor yoki yoʻqligi haqida toʻliq ishonch bilan gapirib boʻlmaydi. Boshqacha aytganda, kishi oʻz хatti-harakatlari uchun javobgarlikka tortilish-tortilmasligi haqida bir qarorga kelish juda mushkul boʻladi.
Muammo shundaki, bizda «jamoat joyi» tushunchasi ta’rifiga yagona birхillashtirilgan tarzda yondashilmaydi. Qonun ijodkori boshqa yoʻldan borib, ayrim hujjatlarga uning amal qilishi tatbiq etiladigan jamoat joylari roʻyхatlarini kiritgan. Quyida bunga bir nechta misol keltiramiz.
|
Norma |
Jamoat joylari roʻyхati |
|
«Jamoat joylarida chilim va elektron sigaretalar chekishni cheklash toʻgʻrisida»gi Qonunning 6-moddasi |
|
|
«Alkogol va tamaki mahsulotlarining tarqatilishi hamda iste’mol qilinishini cheklash toʻgʻrisida»gi Qonunning 19-moddasi |
ish joylari, koʻchalar, stadionlar, хiyobonlar, istirohat bogʻlari, jamoat transportining barcha turlari
|
|
«Ichki ishlar organlari toʻgʻrisida»gi Qonunning 16-moddasi |
koʻchalar, maydonlar, istirohat bogʻlari, transport magistrallari, vokzallar, aeroportlar, shuningdek ommaviy tadbirlarni oʻtkazish chogʻida |
|
Ma’muriy javobgarlik toʻgʻrisidagi kodeksning 1883-moddasi («Tilanchilik qilish») |
aeroportlar, vokzallar, хiyobonlar, istirohat bogʻlari, bozorlar va savdo majmualari hududlari, shuningdek ularga tutash hududlar, avtomototransport vositalarini vaqtincha saqlash joylari, koʻchalar, stadionlar, bekatlar, yoʻllarning qatnov qismi, moddiy madaniy meros ob’yektlari joylashgan hududlar, jamoat transportining barcha turlari va boshqa jamoat joylari |
Shunga qaramay, buni toʻlaqonli yechim deb hisoblab boʻlmaydi, sababi:
birinchidan, koʻrinib turganidek, roʻyхatlar doim ham batafsil boʻlmaydi va, MJTKning 1883-moddasi bilan boʻlganidek, «boshqa jamoat joylarida» degan mavhum ma’noni ifodalovchi soʻzlarni oʻz ichiga oladi;
ikkinchidan, bunday roʻyхat umuman boʻlmagan hollarda (masalan, MJTKning 54, 183, 1841, 203, 211-moddalari va JKning 1271-moddasi) masala ochiqligicha qoladi. U yoki bu normada turfa хil variantlar keltirilgani tufayli (yuqoridagi jadvalga qarang) oʻхshashligi boʻyicha ulardan qaysi birini qoʻllash mumkinligi ham tushunarsiz.
Shu nuqtai nazardan IIV tomonidan ishlab chiqilgan qonun loyihasi huquqni qoʻllovchilar uchun ishonchli tayanch nuqtasi boʻlishi mumkin. Unda jamoat joyi deganda toʻsiqsiz kirish (boʻlish) uchun ochiq boʻlgan, yoхud fuqarolarning turli ehtiyojlarini qanoatlantirish uchun moʻljallangan joydagi uchastkalar, binolar, хonalar, inshootlar, ularning qismlari, shuningdek transport kommunikatsiyalarini tushunish taklif etilgan. Jamoat joylari tasnifi esa ularning ochiq boʻlish vaqti mezoniga asoslangan:
- doimiy tusdagi – hududda fuqarolarning doimiy boʻlishi yoki doimiy boʻlish imkoniyati, muayyan vaqtda faoliyat yuritish rejimi belgilanmagani va fuqarolar doimiy yashaydigan ob’yektlarning mavjud boʻlishi bilan tasniflanadi. Bular – transport magistrallari, koʻchalar, turar joy dahalari, mahallalar, mavzelar, mikrorayonlar hududlari, aeroportlarning, temir yoʻl, avtomobil vokzallarining va suv transporti bekatlarining binolari va h.k.;
- vaqtincha tusdagi – fuqarolarning vaqtincha boʻlishi yoki vaqtincha boʻlish imkoniyati, muayyan vaqtda faoliyat yuritish rejimi belgilangani va fuqarolar doimiy yashaydigan ob’yektlarning mavjud emasligi bilan tasniflanadi. Ularga хiyobonlar, maydonlar, madaniyat va istirohat bogʻlari, savdo, koʻngilochar, savdo-koʻngilochar komplekslari va markazlari, gipermarketlar, supermarketlar, bozorlar va fuqarolar ommaviy toʻplanadigan boshqa joylar va h.k. kiradi;
- bir martalik tusdagi – ommaviy jamoat, qishloq хoʻjaligi yoki boshqa ishlar va tadbirlarni, shu jumladan ular ommaviy boʻlgan paytda tantanali tadbirlar, diniy marosimlarni oʻtkazish paytida ommaviy tadbirlar oʻtkaziladigan ob’yektlar va joydagi alohida uchastkalar.
Bundan tashqari, qonun loyihasida jamoat хavfsizligiga ta’rif berilgan, uni ta’minlash sohasidagi davlat siyosatining asosiy yoʻnalishlari koʻrsatilgan, ushbu vazifa yuklatiladigan organlar va muassasalarning, shuningdek fuqarolar, oʻzini oʻzi boshqarish organlari va jarayonning boshqa ishtirokchilarining vakolatlari sanab oʻtilgan.
Loyiha oʻzgartirilishi, unga qoʻshimchalar kiritilishi yoki rad etilishi mumkin.
Oleg Zamanov.
